Bahçeşehir Üniversitesi Toplumsal ve Ekonomik Artaştırmalar Merkezi “betam” Dr. Seyfettin Gürsel ve araştırmacı Onur Altındağ tarafından yapılan enflasyon farkları araştırmasını yayınladı.

Bahçeşehir Üniversitesi Toplumsal ve Ekonomik Artaştırmalar Merkezi “betam” Dr. Seyfettin Gürsel ve araştırmacı Onur Altındağ tarafından yapılan enflasyon farkları araştırmasını yayınladı.
 
Aşağıda bu araştırmanın bulgularının kısa bir özetini veriyoruz.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tüketici enflasyonunu tahmin ederken zorunlu olarak temsili hane halkının enflasyonunu dikkate almaktadır. TÜİK enflasyon oranlarını hesaplarken zaman içinde değişen bir mal ve hizmet sepeti kullanmakta ve bu sepetteki ürünleri ağırlıklandırarak Tüketici Fiyat Endeksi’ni (TÜFE) hesaplamaktadır. Yapılan ağırlıklandırma tüm gelir ve harcama gruplarını kapsadığı için hesaplanan endeks son tahlilde temsili hane halkının enflasyonunu yansıtmaktadır. Her malın ve hizmetin fiyat artışı zaman içinde üretim maliyetlerine ve talep koşullarına bağlı olarak önemli farklılıklar göstermektedir. Değişik gelir ve harcama gruplarında yer alan hanelere özgü enflasyon oranı da tüketim sepetlerinin mal ve hizmet bileşimine bağlı olarak farklılaşmaktadır. 2007 yılının ortasında başlayan enerji ve gıda fiyat şokunun nispi fiyat yapısında büyük değişiklikler yarattığı bilinmektedir. Küresel fiyat şoku yerli nispi fiyat yapısına da kaçınılmaz olarak yansımıştır. Bu yansımanın zengin ile yoksulun enflasyonlarını nasıl etkilediği sorusunun yanıtı, önemlidir.

Bu araştırma notunda, TÜİK’in Hanehalkı Bütçe Anketi’nden (HBA) elde ettiği tüketim harcamaları bilgilerini kullanarak, 2003-2010 (Şubat) dönemi için en zenginden en yoksula yüzde 20’lik harcama grupları için değişen enflasyon oranlarını hesaplanmış.

l Hane yoksullaştıkça enflasyon artıyor

2010 Şubat ayı için sıralı yüzde 20’lik her bir harcama grubunun ortalama tüketim sepetinin ana harcama kalemlerinin ağırlıklarını ve bu kalemlerin fiyat endekslerini kullanarak hesap yapıldı. Bu hesaplamalara göre en zengin kesimden en yoksul kesime gittikçe fiyat endeksinin belirgin bir biçimde arttığı göze çarpmaktadır. En zengin yüzde 20’lik gelir diliminde enflasyon endeksi değeri 176,4 iken, en yoksul yüzde 20’lik dilimde bu endeks değeri 188,2’ye kadar çıkmaktadır. Zengin ile yoksul enflasyonu arasındaki 11,8 puanlık fark, zaman içinde mal ve hizmet fiyat artışları arasında önemli farkların oluşması ile zengin ve yoksulun tüketim sepetleri bileşimlerinin farklılığından kaynaklanmaktadır. Yoksullar bütçelerinin büyük kısmını gıda, konut gibi zorunlu ihtiyaçlara ayırırken, en zengin yüzde 20’lik dilimde bu ihtiyaçlar bütçenin çok daha sınırlı bir kısmına karşılık gelmektedir. Buna karşılık en zengin yüzde 20’lik kesim, ulaşım, ev aletleri ve mobilya, eğitim gibi ihtiyaçlara bütçesinde daha fazla yer vermektedir. Bu nedenle enflasyon zorunlu harcamalarda ne kadar yüksekse, yoksul kesim de fiyat artışlarından o ölçüde etkilenmektedir.

l Enerji-gıda enflasyonu yoksulun aleyhine

En zengin ve en yoksul yüzde 20’lik kesim arasındaki büyük enflasyon farkının nedenini anlayabilmek için TÜİK tarafından belirlenen 12 temel mal ve hizmet harcamalarına göz atmak yeterlidir. Alt gruplara ait fiyat endeksleri ile bu mal ve hizmetlerin farklı tüketici sepetleri içindeki ağırlıkları kullanılarak aradaki enflasyon farkı bileşenlerine ayrıştırılabilir. En zengin ve en yoksul arasındaki enflasyon farkı ayrıştırılarak alt kalemlerin 11,8 puanlık farka olan katkıları gösterilebilir. Bu hesaplara  göre enflasyon farkının en yoksul aleyhine gıda, konut ve enerji fiyat artışlarından, en zengin aleyhine ise esas olarak ulaştırma fiyatlarından kaynaklandığı görülmekte.

Gıda ve alkolsüz içecekler en yoksul kesimin bütçesinde yüzde 36,4’lük bir paya sahipken, en zenginin bütçesinde bu oran yüzde 16,3’e kadar gerilemektedir. Bu nedenle bu gruptaki enflasyonun diğer gruplara oranla yüksek gerçekleşmesi en yoksul kesimin enflasyonunu artırmaktadır. Yüksek gıda enflasyonu ibreyi 40,3 puan yoksulun aleyhine çevirmiştir. İkinci sırada ise en yoksulun bütçesinde yüzde 33,6, en zenginin bütçesinde ise yüzde 23,9’luk paya sahip konut, su ve enerji harcamaları gelmektedir. Bu grup da 20 puan yoksulun aleyhine çalışmıştır. Diğer tarafta ise en zengin yüzde 20’lik kesimin bütçesinde yüzde 21,7, en yoksul kesimin bütçesinin ise sadece yüzde 5,6’lık bir bölümünü oluşturan ulaştırma bulunmaktadır. Ulaştırma 28,4 puan zenginin aleyhinde bir fark yaratarak yoksul ve zengin arasındaki enflasyon farkını azaltıcı etki yapmıştır. Alkollü içecekler ve tütün ürünlerine yapılan olağanüstü vergi zamların da en yoksul yüzde 20’lik kesimin enflasyonunu belirgin olarak arttırdığını belirtelim (5,5 puan).

l 2007’den beri enflasyon yoksulu eziyor

Görüldüğü gibi yoksul enflasyonu daha çok zorunlu tüketime (konut, enerji, gıda), zengin enflasyonu ise daha çok lüks tüketimine (ulaştırma, lokanta otel, eğitim) duyarlıdır. 2007’in ikinci yarısından bu yana bütün ülkeleri etkileyen enerji ve gıda fiyatlarındaki artışın Türkiye’de zengin ve yoksul kesim arasındaki enflasyonu artırıcı etkisi yadsınamaz. En yoksul ve en zengin arasındaki enflasyon farkının zaman içerisindeki değişimi bu sezgiyi doğrular niteliktedir. Araştırmada en yoksul ve en zengin yüzde 20’lik kesim arasındaki enflasyon farkının zaman içerisindeki değişimi de hesaplanıyor. 2003- 2006 arasında en zengin ve en yoksul arasındaki fark görece küçük ve neredeyse dört sene boyunca en yoksul kesimin lehinedir.

2007’nin ilk çeyreğinden itibaren enflasyon farkı zengin kesimin lehine dönerek istikrarlı bir biçimde artmaya başlamıştır. Aradaki farkın yoksul kesimin alım gücüne olan olumsuz etkisi 2010 Şubat itibarıyla 11,8 puanla tepe noktasına ulaşmaktadır. Önümüzdeki aylarda gıda ve enerji fiyatlarının seyri, enflasyonun yoksulların aleyhine gelişmeye devam edip etmeyeceğini belirleyecektir. Yoksulların gelirleri fiilen karşılaştıkları enflasyonun gerisinde kaldığı takdirde, yoksullaşmanın daha da derinleşmesi kaçınılmaz olacaktır. Son iki yılda yoksulların harcamalarının reel olarak ne yönde değiştiği, dolayısıyla yoksulların aleyhine gelişen enflasyonun yoksulluğu ne yönde etkilediğinin ayrıca araştırılması gerekir.

AKŞAM – Deniz GÖKÇE