TÜİK, Merkez Bankası, Hazine ve MALİye Bakanlığı ve IMF verileri kullanılarak yapılan analizde, bu yılın ikinci çeyreğinde ekonominin yüzde 1.5 küçülmesinde yatırımlardaki sert düşüşün etkisine dikkat çekildi. Ekonomideki güvensizlik ve istikrarsızlığın inşaat yatırımlarında yüzde 29 ve sanayi yatırımlarında yüzde 17’yi bulan düşüşlere yol açtığı ifade edilen bültende, Merkez Bankası’nın faiz indirimlerinin zorlama bir önlem olduğu belirtildi. Faiz indiriminin özel-yabancı bankaları kredi hacmini artırmaya ikna etmediğine işaret edilen analizde, Hazine’nin artan açıkları ve açıkların Merkez Bankası kaynakları ile kamuflajının sonuna gelindiği de vurgulandı.

 

 

Raporda yer alanlar özetle şöyle:

 

>> Ekonominin dibi görmesinde hem kamu hem de özel sektör yatırımlarının 12 aydır sert şekilde düşmesi önemli bir etken oldu. Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) bu yılın ikinci çeyreğinde 2018’in ikinci çeyreğine göre yüzde 1,5 azaldı. Ekonomide ikinci çeyrekte yaşanan küçülme önceki iki çeyrekte de yaşandı, dolayısıyla Türkiye 2018 Eylül ayından bu yana küçülme sürecinde. Küçülmenin en az bir çeyrek daha sürerek bir yılı bulması muhtemel, öncü göstergelerden hareketle üçüncü çeyrekte yani Temmuz-Eylül 2019 döneminde de ekonominin küçülmekte olduğu tahmin edildi.

 

>> 2019 ikinci çeyrekte yatırımlar 2018 ikinci çeyreğe göre yüzde 23’e yakın oranda daraldı. Son on yıldır hiçbir çeyrekte yatırımlar bu kadar daralmadı.

 

>> Son dört çeyreğin sorunu olan yatırımlardaki daralmaya birikimli olarak bakıldığında son dört çeyreğin toplamında ya da son 12 ayda yatırımlar bir önceki 12 aya göre yüzde sekize yakın geriledi.

 

>> İnşaat yatırımları yüzde 29,2, makine-teçhizat yatırımları ise yaklaşık yüzde 17 oranında geriledi. Özellikle makine-teçhizat yatırımlarındaki düşüşler sanayinin geleceği açısından kaygı verici bulundu.

 

>> Yatırım kararlarındaki en önemli caydırıcı etkenlerden biri konut ve dayanıklı tüketim mallarına hızla azalan talep oldu.

 

>> Yatırımlardaki sert düşüş en çok işsizleri ilgilendiriyor. Mevsim etkilerinden arındırılmamış işsizlik Haziran ayında yüzde 13’e, işsiz sayısı da yaklaşık 4,3 milyona çıktı. Tarım, turizm gibi mevsimle ilgili istihdamın artması beklenirken, sadece Mayıs-Haziran döneminde işsizlerin sayısı 100 bin arttı.

 

 

>> Dış kreditörler yatırım için kredi vermede isteksiz davrandı. Kredi fiyatlarına Türkiye’nin 400 baz puanı bulan ve en yakınındaki Güney Afrika’yı riskte bir kat geride bırakan sigorta prim maliyeti (CDS) eklendiğinde, kredinin cazibesi azaldı. Bu fiyattan dışarıdan kredi temin etmek zor olduğu gibi, borç alınacak dövizin içeride TL karşılığının nasıl olacağı da belirsizliğini korudu.

 

>> Merkez Bankası’na faiz indirtilerek kredi faizlerinin düşürülmesi ve kredi kullanımının artırılması, böylece de iç tüketim, üretim ve yatırımların canlanabileceği umuluyor. Ancak özel ve kamu bankalarının bu faiz indirimlerine, kredi faizlerini düşürme ve kredi musluklarını açma yönünde katılmamaları sorun yaratıyor. Bu hamlelerin riskli olduğunu, beklenti kârlarını karşılamayacağı görüşünde olan bankalar, özellikle tasfiye edilecek kredi miktarının artışından ve buna yenilerinin eklenmesinden endişeli

 

>> Kamu maliyesi açısından ağır sorunlar yaşandı. Açıklar, Merkez Bankası kaynakları ile kamufle edildi. Merkez Bankası’nın önce temettüleri (Ocak ayında 35 milyar TL) sonra da Temmuz’da 23 milyar TL ve Ağustos’ta 19,5 milyar TL olmak üzere 42,5 milyar TL dolayında yedek akçesi, bütçe yaması olarak kullanıldı. Yine de bütçenin borçlanma ihtiyacı artmaya devam etti.