Pandemide yaygınlaşan uzaktan çalışmanın yararlarının yanında riskleri de var. ILO ve WHO’nun ortak raporunda, uzaktan çalışanların sağlıklı, mutlu, üretken olması için iş yerlerine bir dizi öneride bulunuluyor.

Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından yayınlanan “Sağlıklı ve Güvenli Uzaktan Çalışma” başlıklı yeni bir rapor, güvenli ve üretken uzaktan çalışma ve hibrit çalışma biçimleri için önemli tavsiyeler içeriyor. Söz konusu raporda, uzaktan çalışmanın çalışanların sağlığı bakımından yararları ve riskleri ile Kovid-19 küresel salgını ve çalışma yaşamının dijital dönüşümü nedeniyle ortaya çıkan farklı uzaktan çalışma düzenlemeleri ve biçimlerine uyum sağlamak için yapılması gereken değişiklikler ortaya konulmuş.

Yararları

ILO ve WHO’nun ortak çalışmasına göre, uzaktan çalışmanın imkan tanıdığı esnek çalışma saatleri sayesinde çalışanlar açısından iş-özel yaşam uyumunun artması, fiziksel aktivite fırsatları, daha az trafik ve işe gidiş-geliş süresi, daha az hava kirliliği gibi yararlar söz konusu. Bununla birlikte, uzaktan çalışma işveren açısından da daha yüksek üretkenlik ve daha düşük işletim giderleri gibi olumlu sonuçlar yaratabiliyor. Ancak rapora göre, Kovid-19 küresel salgını deneyiminden hareketle, uzaktan çalışmanın ağır etkilerinden de bahsetmek mümkün.

Riskleri

Rapora göre, uygun biçimde planlama, örgütlenme, sağlık ve güvenlik desteği olmadığında, uzaktan çalışma, çalışanların akıl ve beden sağlığı ve toplumsal esenliği üzerinde önemli olumsuz etkiler yaratabiliyor. Bu etkileri; sosyal izolasyon (yalıtılmışlık), tükenme, depresyon, aile içi şiddet, kas-iskelet ve diğer yaralanmalar, göz yorgunluğu, sigara ve alkol tüketiminde artış, daha uzun süreli oturma ve ekran karşısında kalma, sağlıksız biçimde kilo alma şeklinde sıralamak mümkün. Dolayısıyla, uzaktan çalışma esnasında sağlık ve güvenliği koruma ve desteklemede hükümet, işveren ve çalışanlar ile işyerindeki iş sağlığı ve güvenliği birimlerinin yeni önlemler alması gerekiyor. Bu anlamda, sosyal diyalog mekanizması da kritik bir önem taşıyor.

Milyonlarca kişi

Küresel salgın, uzaktan çalışmada bir patlamaya yol açmış ve çok sayıda çalışan açısından işin doğasını neredeyse akşamdan sabaha değiştirmişti. Kovid-19 salgını omikron varyantı ile birlikte bir süre önce dünyanın pek çok bölgesinde yeniden yükselişe geçti. Bu durumun temel etkilerinden biri, işyerlerine dönmüş pek çok çalışan için yeniden uzaktan çalışma anlamına geliyor. Dahası, uzmanlar hala salgından çıkış ve “eski normale” dönüş için tam bir tarih veremiyorlar. Bu bakımdan, salgınla mücadele en etkin yöntem olduğu üzerinde fikir birliği sağlanan aşılama çalışmalarına rağmen henüz “salgın bitti” demek mümkün değil. Dolayısıyla uzaktan çalışma ve hibrit çalışma biçimleri devam edecek.

Öneriler

ILO ve WHO’nun ortak raporunda, Kovid-19 sonrası dönem yeni normal olarak tanımlanırken, söz konusu dönemde uzaktan çalışmaya devam eden milyonlarca çalışanın sağlıklı, mutlu, üretken ve insana yakışır işlere sahip olmasını sağlamak üzere yeni ve destekleyici politika, norm ve uygulamalara geçilmesinin önemi üzerinde durulduğu görülüyor. Peki, uzaktan çalışanların sağlıklı, mutlu, üretken ve insana yakışır işlere sahip olması için işverenler hangi önlemleri uygulamaya koymalı?

Rapora göre bu önlemler şu şekilde:

– İşteki görevleri yapabilmeleri için çalışanlara yeterli ekipman sağlamak.

– Uzaktan çalışmanın psiko-sosyal ve akıl sağlığı etkilerini azaltmak amacıyla gerekli bilgiler, rehberlik ve eğitim sağlamak.

– Etkili risk yönetimi, uzaktan liderlik ve işyeri sağlık desteği konularında yöneticileri eğitmek.

– Çalışanlara “bağlantıyı kesme hakkını” tanımak ve yeterince dinlenme günü vermek.

– İş sağlığı ve güvenliği birimlerini dijital tele-sağlık teknolojilerini kullanarak uzaktan çalışanlara ergonomi, akıl sağlığı ve psiko-sosyal destek verebilecek duruma getirmek.

Bağlantıyı kesme hakkı

ILO tarafından uzaktan çalışma kapsamında gündeme getirilen “bağlantıyı kesme hakkı”, ilerleyen dönemde iş hukuku alanında çokça gündeme gelecek bir konu olacak. Bağlantıyı kesme hakkının hukuki açıdan tanımlanması ve işçinin derhal fesih hakkı da dikkate alınarak hakkın ihlaline bağlı denetim ve yaptırımın düzenlenmesi gerekiyor. Bu konu, kişilik haklarının korunması ve işverenin işçi koruma, gözetme borcu kapsamında değerlendirilmeli. Bu bakımdan, uzaktan çalışmayı düzenleyen bireysel iş sözleşmesinde konunun mutlaka bir hüküm olarak düzenlenmesi gerekiyor.

İşletmelerin gündemi ne olmalı?

Uzaktan çalışma iş ilişkisinin her iki tarafı için de yeni fırsatlar ancak aynı zamanda yeni riskler demek. Bu anlamda, uzaktan ve/veya hibrit çalışma sistemlerini salgın sonrasında da sürdürmeyi planlayan işletmelerin bireysel temelde uzaktan çalışma planlarını tartışmaları, ve öncelikleri saptamaları, çalışma sürelerini ve istenen sonuçları açıkça belirtmeleri, çalışanların çalışma için müsait olduklarını bildirebilecekleri ortak bir sistem kararlaştırmaları ve özellikle yöneticilerin bu sisteme uymalarını sağlamaları gibi bir dizi politika ve uygulamayı çoktan konuşmaya başlamış olması gerekiyor.