Son on ayda 834 bin kişi işsiz kaldı. Salgının dip noktası nisandan beri istihdamda toparlanma olsa da yetersiz kaldı. Asıl gizli tehlike ise kayıtlarda iş bulma umudu olmadığı için işgücü dışında kabul edilen gizli işsizler: sayıları son bir yılda yüzde 126 arttı.

TÜİK Ekim 2020 dönemine ilişkin işgücü istatistiklerini açıkladı. Resmi verilere göre Türkiye genelinde 15 ve daha yukarı yaştakilerde işsiz sayısı geçen yılın aynı dönemine göre 391 bin kişi azalarak 4 milyon 5 bin kişi oldu. İşsizlik oranı 0.7 puanlık azalış ile yüzde 12.7 olarak hesaplandı. Tarım dışı işsizlik ise 0.9 puanlık azalış ile yüzde 14.8 oldu. Ancak işsizlikteki bir azalış yanıltıcı. Geçen yıla göre çalışma çağındaki nüfus artışı 1 milyon 179 bin artarken, işgücünde 1 milyon 288 binlik azalış olduğu görülüyor. Ne oldu? 2.5 milyona yakın insan buharlaştı mı? Elbette hayır. İşgücüne dahil olmayan nüfusa eklendi. Aşağıda detaylarını aktaracağız.

NİSANA GÖRE İYİ 2019’A GÖRE KÖTÜ

Salgın döneminde işgücü piyasasındaki gelişmeleri daha iyi anlamak için TÜİK’in açıkladığı mevsim etkisinden arındırılmış aylık seyre bakalım. TÜİK verilerine göre nisanda 29.7 milyona kadar gerileyen işgücü sayısı geçen altı aylık süreçte yaklaşık 1.5 milyon artarak 31.2 milyona çıktı. Yüzde 5’lik bir artış söz konusu. Aynı dönemde istihdam 1 milyon 554 bin artarak yaklaşık 27.2 milyon oldu. Yüzde 6’lık bir artış. Böylece işsiz sayısının 59 bin azalarak 4 milyon 13 binde kaldığı görülüyor. Yüzde 1.44’lük azalış söz konusu. Altı aylık döneme baktığımızda ekonomik faaliyetlerde haziran itibarıyla başlayan ve aralığa kadar süren bir hareket söz konusuydu. Yılın üçüncü çeyreğinde yüzde 6.7 büyüyen ekonomiden de bunu görebildik. Son çeyrekte ise öncü göstergelerle yapılan hesaplamalar (BBVA Türkiye Başekonomisti Alvaro Ortiz) ekonominin yüzde 4.8 büyüyeceği yönünde. Toparlanma döneminin işsizliği kayda değer oranda azaltmadığı görülüyor.

BİR YILDA İLAVE 2 MİLYON GİZLİ İŞSİZ

Salgının dip noktasına kıyasla istihdamda bir toparlanma olduğu yadsınamaz. Ancak 2020 başından itibaren sektörler itibarıyla arındırılmış verilerle baktığımızda hizmetler tarafında 682 bin kişilik bir istihdam kaybı var. Tarımdaki kayıp 153 bin. Sanayide de 65 bin kişilik istihdam kaybı oldu. İnşaatta ise 67 binlik artış var. Geçen on aylık dönemde 834 bin kişilik bir istihdam kaybından söz edebiliyoruz. Bunun yanında işgücü piyasasında gizli bir tehlike söz konusu. Bunun bir bacağı işgücü dışına çıkan nüfus ki bu haberde sizlere aktardığımız DİSK-AR’ın geniş tanımlı işsizlik verisi bunun boyutunu gözler önüne seriyor. TÜİK verilerine baktığımızda Ekim 2019’da 668 bin olan çalışmaya hazır olduğu halde umudu olmadığı için iş aramayan ve bu nedenle işsiz sayılanların sayısı yüzde 126 artarak Ekim 2020’de 1 milyon 511 bine çıktı. Bu sayıya, umudu olmayanlar dışında çeşitli nedenlerle iş aramayan ama çalışmaya hazır olan 2 milyon 873 bin kişiyi de eklediğimizde 4.3 milyonluk bir ilave işsiz karşımıza çıkıyor. Bu sayı bir yıl önce 2 milyon 175 bindi. Artış yüzde 95’in üzerinde.

HİZMETTE YENİ KAYIPLAR OLACAK

Tera Yatırım Ekonomisti Enver Erkan’ın yorumu şöyle oldu: “İşsizlik verilerinde, önceki aylarda da bahsettiğimiz dinamiklerin etkisi sürmektedir. Kısmi açılmalar, 2020’nin üçüncü çeyrek döneminden itibaren istihdamda belli ölçüde stabilite sağlamış, buna karşılık işgücü piyasası dinamiklerinde özellikle katılım oranı ve istihdam oranını olumsuz etkileyen pandemi faktörleri geçerliliğini korumuştur. Bu dönemde; işten çıkarma yasağı, ücretsiz izin desteği ve kısa çalışma ödeneği gibi önlemlerin devam etmesi işsizlik oranının rakamsal artışına engel olmuştur. Özellikle aralık ayından sonraki süreçte, artan Kovid vakalarının getirdiği kısıtlama önlemleri hizmet sektöründe önemli ölçüde istihdam kaybına neden olacaktır. İstihdam piyasasındaki kısa vadeli dinamikler, pandeminin ve aşılamanın ekonomik faaliyet üzerindeki etkisine; uzun vadeli dinamikler ise orta uzun vadeli güven ve yatırım ortamına bağlı olacaktır.”

KAYIT DIŞINDA 1.3 MİLYON AZALIŞ

Enver Erkan’ın da dikkat çektiği üzere işten çıkarma yasağı, kısa çalışma, ücretsiz izin gibi nedenlerle mevcut durumda işsiz olduğu halde istihdamda sayılan yüz binler ikinci bir gizli işsizlik vakası olarak karşımızda duruyor. Bunun yanında bir de kayıt dışı istihdamdaki durum dikkatimizi çekiyor. Ve önceki döneme kıyasla istihdamdayken işgücü dışına çıkan nüfustaki artışın bir kısmının buradan kaydığınız düşünüyoruz. Ekim 2019’a göre kayıt dışı oranında 3.9 puanlık azalış söz konusu. Oran ise yüzde 31. Buna göre 8.5 milyon kayıt dışı çalışan söz konusu. Bu sayı 2019’un Ekim döneminde 9.8 milyondu. Ne oldu 1.3 milyon kişi kayıt içine mi girdi? İstihdam 896 bin azalırken mümkün değil elbette. Salgın kısıtlamaları yüzünden büyük kısmı kendi hesabına çalışan bu kimseler işgücü dışına çıktılar. Ekim 2019’a göre kendi hesabına çalılanların sayısında 231 bin, ücretli ve yevmiyeli çalışanlarınsa sayısında 305 bin, ücretsiz aile işçilerinin sayısında da 341 bin azalış var. Her şey bir yana ücretsiz aile işçilerinin sayısında neden bu kadar azalış oldu anlaşılır değil. Üstelik 2014’tan beri düşüş var. Demek ki TÜİK bu kesin arasındakileri de hesaplama yöntemi gereği işgücü dışında yazmaya başladı.