Tarımda bir gelenek daha tarihe karıştı. Devletin fiyat açıkladığı dönemlerde tütün piyasasının açılışı büyük bir heyecanla beklenirdi. Seçim olan yıllarda fiyat yüksek olduğu için davul zurna eşliğinde kutlamalar yapılırdı. Fiyatın düşük açıklandığı yıllar üreticiler hükümeti protesto eder, eylemler yapardı.

Tütünde ne piyasa kaldı ne de üretim. Bundan 9 yıl önce  9 Ocak 2002’de yürürlüğe giren Tütün Yasası ile sözleşmeli üretime geçildi. Uluslararası sigara tekelleri ve onların tütün tedarikçileri üretici ile sözleşme yaparak tütün üretimini gerçekleştiriyor. TEKEL’in 2009 itibariyle özelleştirilmesi ve tütün piyasasından tamamen çekilmesi ile meydan çok uluslu sigara şirketlerine kaldı. Çaresiz ve desteksiz tütün çiftçisi çok uluslu sigara şirketleri ile sözleşme yaparak tütün üretiyor. Bu yapıda tütün üretiminin sürdürülebilir olması çok zor. Nitekim, üretim hızla düşüyor. Türkiye, tütün üretiminden çıkıyor, çıkarılıyor.

Sözleşmeli üretim ilk olarak 2003 üretim yılında başladı. Ülke genelinde  334 bin 296 üretici ile 183 bin 719 hektar alanda  150 bin 128 tonluk tütün üretimi için sözleşme yapıldı. 2010’da  üretici sayısı 65 bin 339’a tütün ekimi yapılan alan 80 bin 977 hektara ve üretim 63 bin 975 tona geriledi.

Gerçek üretim sözleşme tutarının da altında. Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre, 2009’da  81 bin ton olan tütün üretimi 2010’da yüzde 32 düşüşle 55 bin ton olması bekleniyor. Tütün Eksperleri Derneği Başkanı Oktay Çelik 50 bin tonluk üretim olacağını söylüyor. Sözleşme gereği, üreticiden tütünün kilosu ortalama 7 liradan satın alınıyor.

Üretim azalırken tütün ithalatı her geçen yıl artıyor. Türkiye ürettiğinin neredeyse iki katı kadar tütün ithal ediyor. Geçen yıl yaklaşık 80 bin ton tütün ithal edildi.

Sigara fiyatının yüksek olması ve Doğu ve Güneydoğu’da tütün sözleşmesi yapılmadığı için bölgedeki üreticiler ürettikleri tütünü kıydıktan sonra piyasada satışa sunuyor. Büyük kentlerdeki pazar yerlerinde bit pazarlarında kıyılmış tütün satılıyor. Büyük bölümü kayıt dışı üretilen ve satılan bu tütünlerin alıcısı da arttı. Basit sigara sarma makinası ile sigara imal edip içenlerin sayısı artıyor. Ülke genelinde yaklaşık 10 bin ton kıyılmış tütün satıldığı tahmin ediliyor.

Dünyadaki tütün ve sigara piyasasındaki gelişmelere bakılırsa Türkiye, tütüncülükte çok önemli bir avantaja sahip.  Dünyada özellikle Amerika ve Kanada’da sigara da katkı maddelerinin yasaklanması gündemde. Amerikan blend sigaralarının yerini natürel tütünden elde edilmiş sigaraların alması bekleniyor. Türkiye iyi bir tütün politikası ile dünyanın en önemli tütün ve sigara üreticisi olabilir. Fakat, hükümetin ne gündeminde ne de tarım politikasında  tütün yok.

Üretimi artırmak bir yana piyasayı ithalata teslim etmek için özel çaba harcanıyor. Yeni yıla girerken tütün fonu kesintisinde indirim yapılması, tütün üretiminin değil, ithalatının destekleneceğini gösteriyor.

Tütün Eksperleri Derneği Yönetim Kurulu Başkanı Oktay Çelik, tütün fonunda yapılan indirimle ilgili şu değerlendirmeyi yaptı: "Tütün Fonu; Virginia, Burley ve vasıflı şark tipi tütün ekiminin iyileştirilmesi, geliştirilmesi, tütün ekicilerinin desteklenmesi ve eğitilmesi, tütün borsasının kurulması, tütün üretici kooperatiflerinin finansmanı, sektörce kurulacak hangar ve kurutma tesisi gibi yatırımların, ülke dışında Türk tütününden mamul sigara fabrikalarının kurulması, TEKEL’ in tütün mamullerinin, ihracatının, desteklenmesi, amacıyla, çıkarılmıştı.

Tütün fonu amacına uygun kullanılmamakla birlikte ithalata karşı piyasayı koruması bakımından ülkemiz tütün sanayicisini ve tütün üreticisini korur nitelikte ve sigara üretiminin de ithalat yerine yurt içinde üretilmesini teşvik eder mahiyetteydi.

30/12/2010 tarihinde yayımlanan Bakanlar Kurulu Kararı ile Bazı Mallara Uygulanacak Tütün Fonu Tutarı  ton başına 3 bin dolardan  2 bin 250  dolara düşürüldü.

Bu güne kadar Tütün Fonu’nun amacına uygun kullanılmaması nedeniyle;

Ülkemizde tütün üretimi azaldı. Buna karşılık 1988’de sadece 600 ton olan ithalat 2010 yılı sonu itibarıyla 80 bin tona ulaştı. Ülke ekonomisi büyük zarar gördü.

Sadece tütün yetiştirilebilen kıraç toprakların yarattığı katma değer ortadan kalktı. Kıraç topraklar erozyona, üreticileri ise büyük kentlerin varoşlarında işsizliğe mahkûm edildi.Tütün Fonu’nun amacına uygun kullanılmaması nedeniyle oluşan kayıplar, Bakanlar Kurulu Kararı ile daha da artacaktır.

Bu kararla  "Avrupa Komisyonu Türkiye 2010 İlerleme Raporu"nda Tütün Fonu konusunda ülkemizden istenenden daha fazlası Avrupa üzerinden çokuluslu sigara şirketlerine yeni yıl hediyesi olarak ikram edildi.

Tütün Fonu’nun varlığının sadece gelir getiren bir unsur olmayıp aynı zamanda ülkemiz tütün üretiminin de sigortasıdır. İthalatı artıracak her adım tütün üretimimizi olumsuz etkileyecektir. Avrupa ve Amerika gibi ülkelerde hala üreticiler desteklenirken Türk tütüncülüğünü desteklemek bir yana onu koruyan yegane unsur olan tütün fonunun kaldırılması tütün üreticiliğinin sonu olacaktır."

Özetle, şark tipi tütün üretiminde dünyada ilk sırada yer alan Türkiye, yanlış politikalar sonucu pek çok tarım ürününde olduğu gibi tütünden de çekilmek zorunda bırakılıyor.

DÜNYA – ALİ EKBER YILDIRIM