13 Eylül 2012
TÜRK BORÇLAR KANUNU YÜRÜRLÜĞE GİRDİ
1 Temmuz 2012 tarihinde yürürlüğe giren 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu, toplam 649 maddeden ve iki kısımdan oluştu.
1 Temmuz 2012 tarihinde yürürlüğe giren 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu, toplam 649 maddeden ve iki kısımdan oluştu.
Kanun’un Birinci Kısmı’nda borç ilişkisinin genel hükümleri düzenlenirken, ikinci kısımda özel borç ilişkileri ele alındı. Özel borç ilişkileri kapsamında ise satış, mal değişim, kira, ödünç, hizmet, eser, yayım, vekalet, komisyon, saklama, kefalet, ömür boyu gelir ve ölünceye kadar bakma, adi ortaklık sözleşmeleri ile vekaletsiz iş görme, ticari temsilciler, ticari vekiller ve diğer tacir yardımcıları, havale ile kumar ve bahis konularında hukuki düzenlemelere yer verilmiştir.
Yeni Türk Borçlar Kanunu’nun borç ilişkilerinin Genel Hükümleri’ni düzenleyen Birinci Kısmı’nda yer alan düzenlemelere göre;
§ Borç ilişkilerini düzenleyen bireysel sözleşmeler, tarafların iradelerini karşılıklı ve birbirine uygun olarak açıklamalarıyla kurulacak ve sözleşmeler kanunda aksi belirtilmedikçe şekle bağlı olmayacak,
§ Sözleşmelerde, güvenli elektronik imza kullanılabilecek ve bu imza, el yazısıyla atılmış imzanın bütün hukuki sonuçlarını doğuracak,
§ Açığa atılan imzanın üzerine sonradan yazılan metnin, imza atanın iradesine uygun olduğu kabul edilecek,
Tek yanlı hazırlanan sözleşmelerde borçlar hukuku borçlunun yanında
§ Bankalar, sigorta, seyahat ve taşıma işletmeleri gibi şirketler tarafından önceden hazırlanan soyut ve tek yanlı sözleşmelere karşı bireyleri koruyan hükümler, borçlar hukuku alanında ilk kez uygulanmaya başlanacak,
§ Karşı tarafın menfaatine aykırı genel işlem koşullarının sözleşmenin kapsamına girmesi, düzenleyenin karşı tarafa, bu koşulların varlığı hakkında açıkça bilgi verip, bunların içeriğini öğrenme imkanı sağlamasına ve karşı tarafın da bu koşulları kabul etmesine bağlı olacak, aksi takdirde genel işlem koşulları yazılmamış sayılacak,
§ Sözleşmenin yazılmamış sayılan genel işlem koşulları dışındaki hükümleri geçerliliğini koruyacak,
§ Genel işlem koşullarında yer alan bir hüküm, açık ve anlaşılır değilse veya birden çok anlama geliyorsa, düzenleyenin aleyhine ve karşı tarafın lehine yorumlanacak,
§ Genel işlem koşullarına, dürüstlük kurallarına aykırı olarak, karşı tarafın aleyhine veya onun durumunu ağırlaştırıcı nitelikte hükümler konulamayacak,
§ Bir sözleşmenin ileride kurulmasına ilişkin sözleşmeler geçerli olacak,
§ Kusurlu ve hukuka aykırı fiili ile başkasına zarar veren bu zararı gidermekle yükümlü olacak,
§ Destekten yoksun kalma zararları ile bedensel zararlar, Borçlar Kanunu hükümleri ve sorumluluk hukuku ilkelerine göre hesaplanacak,
§ Kısmen veya tamamen rücu edilmeyen sosyal güvenlik ödemeleri ile ifa amacını taşımayan ödemeler, zararların belirlenmesinde gözetilmeyecek, zarar veya tazminattan indirilmeyecek,
§ Hakim, hesaplanan tazminat miktarını, hakkaniyet düşüncesiyle arttıramayacak veya azaltamayacak,
Ölüm ve yaralanmalarda yakınlara da manevi tazminat
§ Hakim, sadece ölüm halinde değil, ağır bedensel zararlarda da zarar görenin yakınlarına manevi tazminat ödenmesine karar verebilecek,
§ Tehlike sorumluluğunun, genel ilkelerini belirlenen yasaya göre, önemli ölçüde tehlike arz eden bir işletmenin faaliyetinden zarar doğduğu takdirde, bu zarardan işletme sahibi ve varsa işleten müteselsilen sorumlu olacak,
§ İşletmenin, mahiyeti veya faaliyette kullanılan malzeme, araçlar ya da güçler gözönünde tutulduğunda, bu işlerde uzman bir kişiden beklenen tüm özenin gösterilmesi durumunda bile sıkça veya ağır zararlar doğurmaya elverişli bulunduğu sonucuna varılırsa, bunun önemli ölçüde tehlike arz eden bir işletme olduğu kabul edilecek,
Haksız fiillerde zamanaşımı iki yıl
§ Haksız fiillerden doğan tazminat isteminde, zarar görenin zararı ve tazminat yükümlüsünü öğrendiği tarihten başlayarak 1 yıl olan kısa zaman aşımı süresi, 2 yıl olarak uygulanacak,
§ Hakim, zarar görenin iddiasının haklılığını gösteren inandırıcı kanıtlar sunduğu ve ekonomik durumu da gerektirdiği takdirde, istem üzerine davalının, zarar görene geçici ödeme yapmasına karar verebilecek,
§ Sözleşme ile kararlaştırılacak yıllık faiz oranı, belirlenen yıllık faiz oranının yüzde 50 fazlasını aşamayacak,
§ Borcun ifası için bir ayın başlangıcı veya sonu belirlenmişse, bundan ayın birinci ve sonuncu günü; ayın ortası belirlenmişse, bundan da ayın onbeşinci günü anlaşılacak,
§ Borcun ifası için gün belirtilmeksizin sadece ay belirlenmişse, bundan o ayın son günü anlaşılacak,
§ İfa zamanı veya sürenin son günü, kanunlarda tatil olarak kabul edilen bir güne rastlarsa, kendiliğinden bu günü izleyen ve tatil olmayan ilk güne geçecek,
§ Borçlu, genel olarak her türlü kusurdan sorumlu olacak,
§ Borçlunun ağır kusurundan sorumlu olmayacağına ilişkin önceden yapılan anlaşma kesin olarak hükümsüz sayılacak,
§ Borçlunun alacaklı ile hizmet sözleşmesinden kaynaklanan herhangi bir borç sebebiyle sorumlu olmayacağına ilişkin olarak önceden yaptığı her türlü anlaşma kesin olarak hükümsüz kabul edilecek,
Ekonomik kriz gibi olağanüstü dönemlerde sözleşmeler değişebilecek
§ Ekonomik kriz dönemleri gibi olağanüstü durumlarda, sözleşmeler değişen koşullara göre uyarlanabilecek,
§ Sözleşmenin yapıldığı sırada, taraflarca öngörülmeyen ve öngörülmesi de beklenmeyen olağanüstü bir durum, borçludan kaynaklanmayan bir sebeple ortaya çıkar ve sözleşmenin yapıldığı sırada mevcut olguları, kendisinden ifanın istenmesini dürüstlük kurallarına aykırı düşecek derecede borçlu aleyhine değiştirir ve borçlu da borcunu henüz ifa etmemiş veya ifanın aşırı ölçüde güçlenmesinden doğan haklarını saklı tutarak ifa etmiş olursa, borçlu, hakimden sözleşmenin yeni koşullara uyarlanması isteyebilecek, bu mümkün olmadığı takdirde sözleşmeden dönme hakkına sahip olacak,
Kanun aksini söylemedikçe her alacak için zamanaşımı 10 yıl
§ Kanunda aksine bir hüküm bulunmadıkça, her alacak on yıllık zamanaşımına tabi tutulacak,
§ Beş yıllık zamanaşımı örneğin, kira bedelleri, anapara faizleri ve ücret gibi diğer dönemsel edimlerde, ortaklıkta, ortaklık sözleşmesinden doğan ve ortakların birbirleri veya kendileri ile ortaklık arasındaki; bir ortaklığın müdürleri, temsilcileri, denetçileri ile ortaklık veya ortaklar arasındaki alacaklarda, yüklenicinin yükümlülüklerini ağır kusuruyla hiç ya da gereği gibi ifa etmemesi dışında, eser sözleşmesinden doğan alacaklarda uygulanacak,
§ Zamanaşımı ileri sürülmedikçe hakim bunu kendiliğinden dikkate almayacak,
§ Müteselsil borçluluk ancak kanundan doğan hallerde ve birden çok borçlunun her birinin alacaklıya karşı borcun tamamından sorumlu olmayı kabul ettikleri hallerde ortaya çıkacak,
Sözleşme yapılırken verilirken verilen para sözleşmenin kanıtı
§ Sözleşme yapılırken bir kimsenin vermiş olduğu bir miktar para, cayma parası olarak değil sözleşmenin yapıldığına kanıt olarak verilmiş sayılacak,
§ Cayma parası kararlaştırılmışsa, taraflardan her biri sözleşmeden caymaya yetkili sayılacak, parayı vermiş olan cayarsa verdiğini bırakacak; almış olan cayarsa aldığının iki katını geri verecek,
§ Kanun, sözleşme veya işin niteliği engel olmadıkça alacaklı, borçlunun rızasını aramaksızın alacağını üçüncü bir kişiye devredebilecek,
§ Bir işletme, başka bir işletme ile aktif ve pasiflerin karşılıklı olarak devralınması ya da birinin diğerine katılması yoluyla birleştirilirse, her iki işletmenin alacaklıları, bir malvarlığının devralınmasından doğan haklara sahip olacak ve bütün alacaklarını yeni işletmeden alabilecektir.
TÜRK BORÇLAR KANUNU HİZMET SÖZLEŞMELERİNE UYGULANACAK HÜKÜMLERDE ÖNEMLİ DEĞİŞİKLİKLER YAPILDI
Borçlar Kanunu’nun hizmet sözleşmelerine ilişkin hükümleri esasen özel İş Kanunları’na tabi olmayan işçiler açısından tümüyle uygulanacak, özel iş kanunlarına tabi iş ilişkileri açısından ise boşlukları doldurucu bir fonksiyon üstlenecektir. Kanunun hizmet sözleşmelerine ilişkin hükümlerinin son derece ayrıntılı hükümler içermesi nedeniyle tüm çalışma ilişkileri açısından büyük önem taşımaktadır.
Kanunun çalışma hayatına ilişkin hükümler içeren “Hizmet Sözleşmeleri” bölümünde yer alan düzenlemelere göre;
- Hizmet sözleşmesinin kurulması kanunda aksine hüküm olmadıkça özel şekle bağlı olmayacak, geçersizliği sonradan anlaşılan hizmet sözleşmeleri, hizmet ilişkisi ortadan kaldırılıncaya kadar geçerli bir sözleşme kabul edilecek,
- İşverenin işin görülmesi ve işçilerin işyerindeki davranışlarıyla ilgili yapacağı genel düzenleme ve özel talimatlara işçi dürüstlük kuralı çerçevesinde uymak zorunda olacak,
- İşveren, sözleşmede ücret belirlenmişse bunu, belirlenmemiş ise asgari ücretten az olmamak üzere emsal ücreti ödeyecek,
- Fazla çalışma ücreti, normal çalışma ücretinin en az %50 fazlası olacak, işçi kabul ederse ücret yerine izin verilebilecek,
- Bayram, yılbaşı, doğum günü gibi belli günlerde işçilere özel ikramiye verilebilecek ancak işçinin bunu isteme hakkı anlaşma, çalışma şartı veya işverenin tek taraflı taahhüdü halinde ortaya çıkacak,
Ücretler banka hesabı aracılığı ile ödenecek
- Ücret ve diğer ödemeler, banka hesabı aracılığıyla ödenecek,
- Ücretin dörtte birinden fazlası haczedilemeyecek,
- İşveren hizmet ilişkisinde işçinin kişiliğini korumak ve saygı göstermek ve işyerinde dürüstlük ilkelerine uygun bir düzeni sağlamakla yükümlü olacak,
İşveren işçisini psikolojik tacizden de koruyacak
- İşveren, işçilerin özellikle psikolojik ve cinsel tacize uğramamaları ve taciz mağdurlarının daha fazla zarar görmelerini önlemek için gerekli tedbirleri alacak,
- İşveren işçiye ait kişisel bilgileri ancak işçinin işe yatkınlığıyla ilgili veya hizmet sözleşmesinin ifası için zorunlu olduğu ölçüde kullanabilecek,
- Hizmet sözleşmelerinde sadece işçi aleyhine konulan cezai şartlar geçersiz olacak,
İbranamelerin geçerliliğinde yeni ve ağır koşullar
- İbra sözleşmelerinin geçerli olabilmesi için,
ü Yazılı olması,
ü İbra tarihi itibariyle sözleşmenin sona ermesinden başlayarak en az bir aylık sürenin geçmesi,
ü Sözleşmede ibra konusu alacağın türü ve miktarının açıkça belirtilmesi,
ü Ödemenin hak tutarına nazaran noksansız ve banka aracılığıyla yapılması
şartları birlikte aranacak, şartları taşımaması halinde ibra sözleşmesi veya ibraname kesin olarak hükümsüz sayılacak,
- Hakkın gerçek tutarını içermeyen ibra sözleşmeleri veya diğer ödeme belgeleri makbuz niteliğinde kabul edilecek bu tür ödemelerin de banka aracılığıyla yapılması zorunlu olacak,
- İbra sözleşmeleri ve ibraname ile ilgili getirilen sınırlamalar, destekten yoksun kalanlar ve diğer yakınların isteyebilecekleri dahil hizmet sözleşmesinden doğan tüm alacaklara uygulanacak,
Her hafta bir gün hafta tatili, yılda iki hafta yıllık izin
- İşveren, işçiye her hafta bir tam çalışma günü hafta tatili kullandıracak,
- Belirsiz süreli sözleşmenin feshi halinde bildirim süresi boyunca işçiye günde iki saat yeni iş arama izni verilecek,
- İşveren en az bir yıl çalışmış işçilere yılda en az iki hafta, onsekiz yaşından küçük ve elli yaşından büyük işçilere de en az üç hafta yıllık ücretli izin verecek,
- Hizmet sözleşmesinin sona ermesi halinde kullanılmayan izin sürelerine ilişkin ücret son ücret üzerinden işçinin kendisine veya hak sahiplerine ödenecek,
- İşveren işçinin isteği üzerine her zaman, işin türünü ve süresini gösteren bir hizmet belgesi vermekle yükümlü olacak,
- Hukuki işlemle işyerinin tamamının veya bir kısmının devri, iş sözleşmesini sona erdirmeyecek, sözleşme tüm hak ve borçları ile yeni işverene geçecek,
- İşveren hizmet sözleşmesini işçinin yazılı rızasını almak koşuluyla devredebilecek,
- Belirli süreli sözleşmelerin sürenin bitiminden sonra örtülü olarak sürdürülmesi halinde belirsiz süreli sözleşmeye dönüşecek,
Esaslı nedenler varsa belirli süreli sözleşme üst üste kurulabilecek
- Esaslı nedenlerin varlığı halinde belirli süreli hizmet sözleşmeleri üst üste kurulabilecek,
- Belirsiz süreli hizmet sözleşmeleri, fesih sürelerine uyularak feshedilecek,
- Fesih bildirim süreleri, iki taraf içinde aynı olacak ve
ü Hizmet süresi 1 yıla kadar olanlar için iki hafta,
ü Hizmet süresi 1 ila 5 yıl arasında olanlar için dört hafta,
ü Hizmet süresi 5 yıldan fazla olanlar için altı hafta,
olarak uygulanacak,
- İşveren bu sürelerin ücretini peşin ödeyerek sözleşmeyi feshedebilecek,
Deneme süresi iki ay
- Sözleşmelere iki aya kadar deneme süresi konulabilecek,
- Fesih hakkının kötüye kullanıldığı hallerde işveren, işçiye bildirim sürelerinin üç katı tutarında tazminat ödeyecek,
- Taraflardan herbiri haklı sebeple sözleşmeyi feshedebilecek, sözleşmeyi fesheden taraf, fesih sebebini karşı tarafa yazılı olarak bildirecek,
- Dürüstlük kuralına göre hizmet ilişkisinin sürdürülmesinin beklenemeyeceği bütün durum ve koşullar haklı sebep sayılacak,
- Haklı fesih sebebi taraflardan birinin sözleşmeye uymamasından doğmuş ise o taraf sebep olduğu zararı, hizmet ilişkisine dayanan bütün haklar dikkate alınarak gidermekle yükümlü olacak,
- Haklı sebep olmaksızın hizmet sözleşmesinin derhal feshinde, işçi belirsiz süreli sözleşmelerde, fesih bildirim süresine; belirli süreli sözleşmelerde ise sözleşme süresine uyulmuş olsaydı kazanabileceği miktarı tazminat olarak isteyebilecek,
- İşçinin haklı bir neden olmaksızın işe başlamaması veya aniden işi bırakması hallerinde, işveren işçiden aylık ücretin dörtte birine eşit bir tazminat ve varsa ek zararlarını otuz gün içinde dava ya da takip yoluna başvurarak isteyebilecek,
İşçinin ölümünde bir ila iki aylık ücret
- İşçinin ölümüyle sözleşme kendiliğinden sona erecek, bu durumda işveren, işçinin yakınlarına bir aylık; hizmet ilişkisi beş yıldan uzun bir süre devam etmişse iki aylık ücret tutarında bir ödeme yapmakla yükümlü olacak,
- Sözleşmenin sona ermesiyle, sözleşmeden doğan borçlar muaccel hale gelecek, taraflardan her biri, diğerinden veya üçüncü bir kişiden diğerinin hesabına, hizmetle ilişkili olarak almış olduğu şeyleri geri vermekle yükümlü olacak,
- Sözleşmenin sona ermesinden sonra işçi, işverene karşı, herhangi bir biçimde onunla rekabet etmekten, kendi hesabına rakip bir işletme açmaktan, başka bir rakip işletmede çalışmaktan veya bunların dışında, rakip işletmeyle başka türden bir menfaat ilişkisine girişmekten kaçınmayı yazılı olarak üstlenebilecek,
Rekabet yasağı kaydına aykırı davranan işçi zararları karşılayacak
- Rekabet yasağı kaydı, hizmet ilişkisi işçiye müşteri çevresi veya üretim sırları ya da işverenin yaptığı işler hakkında bilgi edinme imkânı sağlıyorsa ve aynı zamanda bu bilgilerin kullanılması, işverenin önemli bir zararına sebep olacak nitelikteyse geçerli olacak,
- Rekabet yasağı, işçinin ekonomik geleceğini hakkaniyete aykırı olarak tehlikeye düşürecek biçimde yer, zaman ve işlerin türü bakımından uygun olmayan sınırlamalar içeremeyecek ve süresi, özel durum ve koşullar dışında iki yılı aşamayacak,
- Rekabet yasağına aykırı davranan işçi, bunun sonucu olarak işverenin uğradığı bütün zararları gidermekle yükümlü olacak,
- İşverenin yasağın sürdürülmesinde gerçek bir yararının olmadığı belirlenmişse yahutta sözleşme, haklı bir sebep olmaksızın işveren tarafından veya işverene yüklenebilen bir nedenle işçi tarafından feshedilmişse, rekabet yasağı sona erecek,
- Yasağa aykırı davranış bir ceza koşuluna bağlanmışsa ve sözleşmede aksine bir hüküm de yoksa işçi öngörülen miktarı ödeyerek rekabet yasağına ilişkin borcundan kurtulabilecek ancak, işçi bu miktarı aşan zararı da gidermek zorunda olacak,
Pazarlama ve evde hizmet sözleşmeleri de düzenlendi
- Hizmet sözleşmelerinin ikinci ayrımını oluşturan “Pazarlamacılık Sözleşmesi” kapsamında kurulacak sözleşmelerde, sözleşmenin süresi, sona ermesi, pazarlamacının yetkileri, ücret ve masrafların nasıl ödeneceği, taraflardan biri yabancı ise uygulanacak hukuk ve yetkili mahkemeye ilişkin hükümler yer alacak,
- Pazarlamacının, müşterilerin ödememelerinden veya diğer yükümlülüklerini ifa etmemelerinden sorumlu olacağına ya da alacağın tahsili için yapılacak masrafları tamamen veya kısmen karşılayacağına ilişkin anlaşmalar kesin olarak hükümsüz sayılacak,
- İşveren, pazarlamacıya belirli bir miktardan veya bu miktarla birlikte komisyondan oluşan bir ücret ödemekle yükümlü olacak,
- Pazarlamacı, taşınırlar, kıymetli evrak ve tahsil yetkisine dayanarak müşterilerden almış olduğu paralar üzerinde işverenin ödeme güçsüzlüğüne düşmesi halinde işverenden olan muaccel ve henüz muaccel olmayan alacakları için hapis hakkına sahip olacak,
- Hizmet sözleşmelerinin üçüncü ayrımını oluşturan “Evde Hizmet Sözleşmeleri” ile işverenin verdiği işi, işçi kendi evinde veya belirleyeceği başka bir yerde, bizzat veya aile bireyleriyle birlikte bir ücret karşılığında görmeyi üstlenecek,
- İşveren, işçiye her yeni iş verişinde genel çalışma koşulları dışında kalan ve o işe özgü özellikleri bildirecek,
- İşçi, işe zamanında başlamak, işi kararlaştırılan zamanda bitirmek ve çalışmanın sonucunu işverene teslim etmekle yükümlü olacak,
- İş, işçinin kusuruyla ayıplı olarak görülmüşse işçi, giderilmesi mümkün olan ayıpları, masrafı kendisine ait olmak üzere giderecek,
- Yapılan işin ücreti, işçi, işveren tarafından aralıksız olarak çalıştırıldığı takdirde, onbeş günde bir veya işçinin rızasıyla ayda bir; aralıklı olarak çalıştırıldığı takdirde, ürünün her tesliminde ödenecek,
- Pazarlamacılık sözleşmesine ve evde hizmet sözleşmesine ilişkin hüküm bulunmayan hâllerde, hizmet sözleşmelerinin genel hükümleri uygulanacaktır.
