Dünya genelinde gıda ürünlerinin üretimi birkaç ülkenin tekeline geçti.

Küresel gıda fiyatları yükselirken gıda tekeli ülkeler bu süreçten güçlenerek çıkıyor. Üreten sayısı azalırken ithalatçı ülkeler sürekli artıyor.

Küresel gıda fiyatlarındaki artış son yılların en yüksek rakamlarına ulaştı. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü’nün (FAO) Gıda Fiyatları Endeksi’ne göre küresel temel gıda ürünleri fiyatları mayıs ayında geçen yılın aynı dönemine kıyasla yüzde 39,7 oranında arttı. Bu, 2010 yılının ekim ayından bu yana son 12 aya bakılarak kaydedilen en büyük aylık artış. Bitkisel yağlar, tahıl ve şekerdeki fiyat artışı endeksin bütün alt kalemlerinin yükselmesine yol açtı ve bu da FAO Gıda Fiyatları Endeksi’ni son on yılın en yüksek düzeyine çıkardı. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıkladığı son verilere göre ülke genelinde gıda fiyatlarındaki artış mayıs ayında yüzde 17,04 seviyesinde gerçekleşti. Aynı dönemde enflasyon ise yüzde 16,59 olarak açıklandı. Tarımsal ürünlerde yaşanan maliyet artışı gıda fiyatlarını, gıda fiyatları ise enflasyonu tehdit ediyor.

Öte yandan iklim krizi ve pandemi gıdaya erişimi tehlike altına alırken küresel gıda tekeli olan ülkeler giderek güçleniyor. Özellikle temel gıda ürünlerinin üretimi her geçen yıl birkaç ülkenin tekeline geçerken ithalatçı ülke sayısı sürekli artıyor. Son yıllarda mısır, buğday, ayçiçeği ve pamuk üretimi sayısı bir elin parmağını geçmeyen ülkelerin tekeline geçmiş durumda. Bir zamanlar tarım ülkesi olan Türkiye ise hızla bu ülkelerin ithalatçısı konumunu alıyor. Döviz kurundaki artış ise ithalat maliyetlerini her geçen gün daha da artırıyor. Üretimi artırmak yerine ithalat teşvik edilir oldu.

MISIR ÜRETİMİNDE TEKEL ABD

Mısır, dünyada en fazla üretilen tahıllar arasında yer alırken başta yem olmak üzere çok geniş alanda kullanılıyor. Tarım ve Orman Bakanlığı’nın verilerine göre dünyada mısır üretiminin yüzde 74,4’ü 5 ülke tarafından gerçekleştiriliyor. 2020-2021 döneminde 186 milyon ton olan dünya mısır ihracatının yüzde 27,6’lık bölümü en büyük ihracatçı konumundaki ABD tarafından gerçekleştiriyor. Türkiye ise ithalatını artıyor. 2009-2010 sezonu döneminde 385 bin ton civarında olan ithalat geçen yıl 2,7 milyon tona çıktı.

EN BUYUK BUĞDAY İHRACATÇISI AB

Türkiye tarım ürünleri üretiminde kendi kendine yeten bir ülke konumundayken yanlış politikalar nedeniyle ithalatçı oldu. Buğday üretiminde bu yıl kuraklığın da etkisiyle rekolte kaybının en az 2-4 milyon ton arasında olması bekleniyor. Dünyada buğdayın yüzde 66,2’sini AB, Çin, Hindistan, Rusya ve ABD üretiyor. Bu ülkeler, ürettikleri buğdayı dünya pazarına ihraç ediyor. Buğday ihracatında önemli üretici olan AB, Rusya, ABD ve Ukrayna ilk sıralarda yer alıyor. Buğday ihracatında ilk sırada yüzde 19,8’ile AB var.

AYÇİÇEĞİNİ RUSYA VE UKRAYNA ÜRETİYOR

Ayçiçeği yağma son bir yılda gelen zamlar yüzde 6o’ı geçti. 5 litrelik Ayçiçek yağının fiyatları kimi marka ve marketlerde 80 lirayı aşmış durumda. Bunun en önemli nedeni ise Türkiye’nin net ayçiçeği ithalatçısı bir ülke olması. Dünyada ayçiçeği üretiminin yüzde 73’ünü 3 ülke gerçekleştiriyor. Sadece Rusya ve Ukrayna’nın üretimi yüzde 55 seviyesinde. Ukrayna dünya ayçiçeği üretiminin yüzde 28’ini, Rusya yüzde 27’sini ve AB yüzde 18’ini üretiyor. Ayçiçeği ihracatının en büyük payı, yüzde 33,6 ile Rusya tarafından yapıldı.

PAMUKTA EKİM ALANLARI YARIYA İNDİ

Ülkede pamuk üretiminin merkezi olarak bilinen Çukurova’da üretim alanları yarı yarıya azaldı. Tekstilden yağ sanayisine pek çok alanda kullanılan pamukta ekim alanları 2000-2020 yıllarını kapsayan son 20 yıllık dönemde yüzde 45 oranında azaldı. 654 bin hektar olan pamuk ekim alanı 359 bin hektara kadar düştü. Öte yandan dünya genelinde pamuk üretimi birkaç ülkenin eline geçmiş durumda. Geçen yıl dünyada en çok pamuk üreten ilk beş ülke sırasıyla Hindistan, Çin, ABD, Brezilya ve Pakistan oldu. Bu ülkeler toplam pamuk üretiminin yüzde 78’ini gerçekleştiriyor.

Sadece Hindistan’da geçen yıl 6,4 milyon ton pamuk üretildi. Pamuk ihracatının yüzde 55’den fazlası ABD ve Çin tarafından yapılıyor. Türkiye’nin pamuk ithalatı ise 2019 yılında 951 bin ton, 2020 yılında 1 milyon 81 bin ton olarak gerçekleşti.