Çeşitli yasal düzenlemelere rağmen sigara tüketiminde önemli bir düşüş görülmüyor.

Bilindiği gibi, Ekim 2011 itibariyle tütün ve tütün mamüllerine (bu araştırma notunda yer yer “sigara” olarak anılacaktır) büyük bir ÖTV (Özel Tüketim Vergisi) zammı yapıldı. Yeni düzenlemeyle birlikte, bu vergi artışının sigara tiryakileri üzerinde önemli bir etkisinin olacağı ve yaklaşık 300 bin kişinin sigarayı bırakabileceği düşünüldü. Oysa, geçmişteki gelişmelere bakıldığında bunun gerçekleşmesi çok da inandırıcı durmuyor.

Çünkü, geçtiğimiz yıllarda sigara fiyatlarında gerçekleşen nispi fiyat artışlarına ve çeşitli yasal düzenlemelere rağmen sigara tüketiminde önemli bir düşüş görülmüyor. Sigara fiyat endeksi, genel fiyat endeksinden 2005 yılından itibaren kopmaya başladı. Sonuç olarak, sigara nispi fiyatı son 8 yılda yüzde 80’lik bir artış gösterdi. Sigaranın nispi fiyatındaki bu yüksek artışa paralel olarak tiryakileri sigara kullanımından caydırmaya yönelik kampanya ve yasal düzenlemeler gerçekleştirildi. Buna rağmen iç piyasaya satılan ve sigara tüketen hane sayısında kayda değer bir azalma olmadı. Bu araştırma notunda sürpriz kabul edilebilecek böyle bir sonucun muhtemel nedenleri üzerinde duruluyor.

2008 krizine kadar reel gelirde görülen artış sayesinde sigara fiyat artışının tüketim üzerindeki etkisi büyük ölçüde telafi edildi. Krizle birlikte gelir artışı sigaranın nispi fiyat artışının gerisinde kalmasına rağmen 2010 yılına kadar reel tütün harcamalarında, en yüksek gelirli yüzde 20’lik grup hariç, diğer grupların reel tütün harcamalarında yüzde 15-25 kadar artışlar gözlemlendi. 2010 yılı itibariyle görüyoruz ki, reel harcama düzeyi 2003’e kıyasla düşen tek grup en zengin yüzde 20 oldu. Bu bulgu sigarayı bıraktırma politikalarının en yüksek gelir grubunda etkili olduğunu gösteriyor. Bunun muhtemel nedeni, en zengin grubun aynı zamanda en eğitimli grup olması ve/veya sigara bırakmanın net maliyetini en rahat hesaplayacak ya da karşılayacak tiryakileri barındırması olabilir.

Sonuç olarak, 2004-2010 yılları arasında zamlar sayesinde reel ÖTV gelirleri yüzde 40’lık bir artış gösterdi ve 2010 yılı itibariyle de ÖTV gelirleri, toplam vergi gelirleri içinde yüzde 6,3 gibi küçümsenmeyecek bir paya sahip oldu. Bu da, Hükümet’in gelecekte de en azından sigaranın nispi fiyatının düşmesine izin vermeyecek bir zam politikası sürdüreceğini gösteriyor.