Bugün Türkiye’de 326 OSB’de 2 milyon 92 bin 209 işçi çalışıyor. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı 2013’ten bu yana buralardaki çalışma koşulları ve sorunları tespit etmeye dönük bir teftiş çalışması yapmamış.

Tekgıda-İş Sendika Akademisi’nin raporunda yaklaşık on yıl önceki teftişlerde belirlenen olumsuz koşulların günümüzde daha kötüleştiğini değerlendiriyor.

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Teftiş Kurulu’nun 2011, 2012 ve 2013 yıllarında yaptığı teftişler konusunda hazırlanan raporlarda Organize Sanayi Bölgelerinde çalışan işçilerin yaşadığı hak ihlalleri, günümüzde 326 organize sanayi bölgesinde çalışan 2 milyon 92 bin 209 işçinin çalışma koşullarına ilişkin önemli veriler ortaya koyuyor.

Tekgıda-İş Sendika Akademisi Organize Sanayi Bölgelerinde çalışan işçilerin ücret ve çalışma koşulları ve örgütlenme faaliyetlerine ilişkin rapor yayımladı. Sanayi Bakanlığı’nın 2021 yılı Mayıs ayı verilerine yer verilen raporda, Türkiye’deki toplam 326 organize sanayi bölgesinde 2 milyon 92 bin 209 işçinin çalıştığı belirtildi. Bakanlık verilerine göre işçi yoğunlaşması İstanbul’da İkitelli Organize Sanayi Bölgesi’nde 200 bin, Tekirdağ Çerkezköy Organize Sanayi Bölgesi’ndeki 76 bin 755, Kayseri Organize Sanayi Bölgesi’nde 65 bin işçi olarak dağılım gösterdi.

Türkiye’de organize sanayi bölgelerinde işyeri açan şirketlere, arsa temininden, krediye kadar çeşitli alanlarda teşvik sağlandığı hatırlatılan Akademi raporunda ayrıca şirketlerin aynı mekânı paylaşmasının altyapı hizmetleri açısından da sağladığı üstünlüklerin olduğu belirtildi. Bazı organize sanayi bölgelerinde, işverenlerin işçilerin sendikalarda örgütlenmelerine karşı ortak tavır aldığı, sendikal nedenle işten çıkarılan işçiler aleyhinde kara liste uygulamasına gidildiği anlatılan raporda özetle şunlar paylaşıldı:

ÇALIŞMA BAKANLIĞI 8 YILDIR TEFTİŞ ETMİYOR

Organize sanayi bölgelerinde istihdam edilen işçilerin çalışma koşullarına ilişkin tek güvenilir kaynak, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Teftiş Kurulu’nun 2011, 2012 ve 2013 yıllarına ilişkin teftiş raporları. Bakanlık bu tarihten sonra organize bölgelerde çalışma koşulları ve sorunlarını tespit etmeye dönük bir teftiş ve yayın çalışması yapmamıştır. Yaklaşık on yıl önceki teftişlerde belirlenen durumun günümüzde çok farklı olmadığı, hatta OSB sayısının ve buralarda çalışan işçi sayısının artmasıyla birlikte, çalışma koşullarının daha da kötüleştiği düşünülebilir.

Organize sanayi bölgelerinde çalışma koşullarına ilişkin ilk kapsamlı teftiş 2011 yılında yapıldı. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Teftiş Kurulu Başkanlığı tarafından yapılan teftişe ilişkin rapor 2011 yılı Aralık ayında yayımlandı. “Organize Sanayi Bölgelerinde Çalışan İşçilerin Çalışma Koşullarının İyileştirilmesi Programlı Teftiş Sonuç Raporu”, Ankara, Bursa ve Konya’daki teftişlere dayanmaktadır.

117 İŞYERİNDEN SADECE BİRİNDE TOPLU SÖZLEŞME VAR

Teftiş kapsamındaki işyerlerinin yüzde 30’unda çalışan işçi sayısı 50-100, işyerlerinin yüzde 31’inde çalışan işçi sayısı 100’ün üzerindedir. Diğer bir deyişle, işyerlerinin yüzde 61’i, Türkiye koşullarında kurumsallaşmış büyükçe işyerleriydi. Teftiş yapılan 117 işyerinden yalnızca 1 işyerindeki işçiler adına bir toplu iş sözleşmesi imzalanmıştı. Sözleşmeye taraf sendika Ağaç-İş’ti ve toplu iş sözleşmesinin kapsamında yalnızca 6 işçi çalışıyordu. Organize sanayi bölgelerinde teşmil kapsamında bir işyeri yoktu. Teftiş edilen işyerlerindeki işçilerin yüzde 1.2’si hafta tatili kullanmıyor, haftanın 7 günü sürekli olarak çalışıyordu. İşyerlerinin yüzde 12’lik bölümünde, İş Yasasında zorunlu kılınan ara dinlenmesi uygulaması yoktu. İşyerlerindeki işçilerin yüzde 53’ü 3 yıldan az kıdemliydi. İşçilerin yüzde 16’sının kıdemi 6 aydan azdı. İşçilerin yüzde 35’ine asgari ücret ödeniyordu. Diğer işçilerin aldıkları ücretlerin ise, “asgari ücretin biraz üzerinde olduğu tespit edilmiştir.”

Teftiş sonucunda ortaya çıkan tespitler ise raporda şöyle özetleniyor:

117 işyerinin 25’inde ücretler eksik ödenmekte veya zamanında ödenmemekte, ücretler işçilerin banka hesaplarına yatırılmayarak elden ödenmektedir.

67 işyerinde, fazla çalışma ücretleri ödenmemekte veya eksik ödenmekte veya kayıtlarda gösterilmeyerek elden ödenmektedir. İşçilerin hak kazandıkları serbest zaman usulüne uygun olarak kullandırılmamakta veya eksik kullandırılmaktadır. İşçilerden fazla çalışma için onay alınmadan fazla çalışma yaptırılmaktadır. İşçilere yaptırılan fazla çalışma yılda toplam 270 saati aşmaktadır.

30 işyerinde genel tatil günü ücretlerinin ödenmediği ve genel tatillerde çalıştırmada işçilerin onayının aranmadığı tespit edilmiştir.

Bazı işyerlerinde işin gereği olarak yılın 365 günü ve 24 saat kesintisiz çalışılmaktadır. 42 işyerinde Ulusal Bayram ve genel tatil günlerinde çalışma yapılmaktadır. Bu günlerde çalıştırılan işçilere ayrıca bir günlük ücret ödenmemektedir.

56 işyerinde, işçilere yıllık ücretli izinlerinin kullandırılmadığı veya işçinin işyerindeki hizmet süresi ve yaşı dikkate alınmadan eksik kullandırıldığı belirlenmiştir. Bu işyerlerinde işçilerin yıllık ücretli izinlerinin bir bölümünün 10 günden az olmama koşuluna uyulmadığı, yıllık ücretli izinleri gösteren kayıt belgelerinin tutulmadığı ve 100’den fazla işçinin çalıştığı işyerlerinde izin kurulunun kurulmadığı tespit edilmiştir.

42 işyerinde günlük çalışma süresi ve haftalık çalışma süresi aşılmakta; denkleştirme uygulamasında kanun hükümlerine uyulmamaktadır. Ayrıca, çalışma süreleri de belgelenmemektedir.

46 işyerinde gece çalışması yaptırılacak işçilerden işe başlangıçta sağlık raporu alınmamakta, bu raporların her altı ayda bir yenilenmesi yoluna gidilmemekte; gece postasında çalıştırılan işçilerle ilgili bildirimlerde bulunulmamakta; gece çalışmaları 7.5 saati geçmektedir.

Teftiş yapılan işyerlerinden 19’unda postalar halinde çalışma usul ve esaslarını düzenleyen ilgili yönetmelik hükümlerine aykırı davranılmaktadır.

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Teftiş Kurulu’nun 2011, 2012 ve 2013 yıllarında yaptığı teftişler konusunda hazırlanan raporlarda tespit edilen hak ihlalleri, günümüzde 326 organize sanayi bölgesinde çalışan 2 milyon 92 bin 209 işçinin çalışma koşullarına ilişkin önemli göstergelerdir. Sendikalar, özellikle karma OSB’lerde sistemli ve planlı bir işbirliği yapabilirlerse, hem bu hak ihlallerini önleyerek yürürlükteki mevzuatın gerektiği gibi uygulanmasına katkıda bulunabilirler, hem de bu işyerlerinde çalışan işçilerin sendikalaşmasını sağlayabilirler.