Son haftalarda yazılı ve görsel basında sık sık “Kod 29”dan söz ediliyor. Kod 29’la işten çıkarılanların yaşadıkları mağduriyet haklı olarak dile getiriliyor. Peki, nedir bu Kod 29?

Esasında Kod 29’a karşı çıkılmaz. Karşı çıkılacak olan, İş Kanununun 25/II maddesidir.

Sosyal Güvenlik Kurumu, işten çıkarılan işçilerin SGK’ya bildiril zorunlu tutmaktadır. İşten çıkarılan her işçi için “SGK-005 Sigortalı İşten Ayrılış Bildirgesi” doldurulur.

Bu bildirgenin birinci sayfasında 16 no.lu kutuya, “Sigortalının işten ayrılış nedeni (kodu)” belirtilir. Bu kodların ne olduğu da, bildirgenin arka sayfasında gösterilmiştir.

Örneğin, bu kutuya “1” yazarsanız, bunun anlamı “deneme süreli iş sözleşmesinin işverence feshi”dir.

Bu kutuya “4” yazarsanız, bunun anlamı, “belirsiz süreli iş sözleşmesinin işveren tarafından haklı sebep bildirilmeden feshi” olur. Eğer bir işveren, işten çıkardığı işçi için “4” kodunu kullanırsa, bu işçinin kıdem ve ihbar tazminatları ile işsizlik ödeneğinden yararlanması garanti altına alınmış demektir.

“24” yazarsanız, “işçi tarafından sağlık nedeniyle fesih” anlamına gelir. “25” yazarsanız, bunun anlamı“işçi tarafından işverenin ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranışı nedeni ile fesih” anlaşılır ve işçi, kıdem tazminatını alır, işsizlik ödeneğinden de yararlanır.

“29” yazarsanız, bunun anlamı “işveren tarafından işçinin ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranışı nedeni ile fesih”tir ve işçinin kıdem ve ihbar tazminatları ile işsizlik ödeneğinden yararlanma hakları ortadan kaldırılır.

“AHLAK VE İYİ NİYET KURALLARINA AYKIRI DAVRANIŞ” NEDİR?

İşçilerin hayatını karartan, “Kod 29” değil, 4857 sayılı İş Kanununun 25. maddesinin II. bendidir. Bu maddedeki işçi karşıtı düzenlemeler, işverenler tarafından işçinin kıdem ve ihbar tazminatlarını ve işçinin işsizlik ödeneği hakkını ortadan kaldıracak biçimde işten çıkarılmasına imkan tanımaktadır. Ayrıca, işten çıkarma yasağının istisnalarından biri, “işçinin ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranışı” olduğundan, 4857/25/II son derece önemlidir. Değiştirilmesi gereken, Kod 29 değil, 4857/25/II’dir.

Nedir bu 4857 sayılı İş Kanununun 25/II maddesi?

Madde aşağıda sunuluyor:

II- Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri:

a) İş sözleşmesi yapıldığı sırada bu sözleşmenin esaslı noktalarından biri için gerekli vasıflar veya şartlar kendisinde bulunmadığı halde bunların kendisinde bulunduğunu ileri sürerek, yahut gerçeğe uygun olmayan bilgiler veya sözler söyleyerek işçinin işvereni yanıltması.

b) İşçinin, işveren yahut bunların aile üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak sözler sarfetmesi veya davranışlarda bulunması, yahut işveren hakkında şeref ve haysiyet kırıcı asılsız ihbar ve isnadlarda bulunması.

c) İşçinin işverenin başka bir işçisine cinsel tacizde bulunması.

d) İşçinin işverene yahut onun ailesi üyelerinden birine yahut işverenin başka işçisine sataşması, işyerine sarhoş yahut uyuşturucu madde almış olarak gelmesi ya da işyerinde bu maddeleri kullanması.

e) İşçinin, işverenin güvenini kötüye kullanmak, hırsızlık yapmak, işverenin meslek sırlarını ortaya atmak gibi doğruluk ve bağlılığa uymayan davranışlarda bulunması.

f) İşçinin, işyerinde, yedi günden fazla hapisle cezalandırılan ve cezası ertelenmeyen bir suç işlemesi.

g) İşçinin işverenden izin almaksızın veya haklı bir sebebe dayanmaksızın ardı ardına iki işgünü veya bir ay içinde iki defa herhangi bir tatil gününden sonraki iş günü, yahut bir ayda üç işgünü işine devam etmemesi.

h) İşçinin yapmakla ödevli bulunduğu görevleri kendisine hatırlatıldığı halde yapmamakta ısrar etmesi.

ı) İşçinin kendi isteği veya savsaması yüzünden işin güvenliğini tehlikeye düşürmesi, işyerinin malı olan veya malı olmayıp da eli altında bulunan makineleri, tesisatı veya başka eşya ve maddeleri otuz günlük ücretinin tutarıyla ödeyemeyecek derecede hasara ve kayba uğratması.

Bazı işverenler, bu maddedeki bazı esnek hükümleri, işçileri tazminatsız olarak işten çıkartmada yaygın olarak kullanmaktadır. Sendikal örgütlenmeyi engellemede de bunlardan yararlanılmaktadır.

Türkiye, Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO), iş sözleşmesinin işveren tarafından sona erdirilmesine ilişkin 158 sayılı Sözleşmesini onaylamıştır. Bu Sözleşme, Anayasamızın 90. maddesi uyarınca doğrudan uygulanmaktadır. Diğer bir deyişle, bu Sözleşme ile iç mevzuatımızın çelişmesi durumunda, Sözleşmenin hükmü geçerli olmakta, bu hükümle çelişen iç mevzuat hükmü “YOK” (“zımnen mülga”) sayılmaktadır. İş Kanununun 25/II maddesindeki bazı düzenlemeler, 158 sayılı ILO Sözleşmesi ile de çelişmektedir.

İşçilerin mağduriyetine yol açan düzenleme, Kod 29 değildir; Kod 29’da belirtilen “işçinin ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranışı”dır. Sorunun görünen yüzüyle değil, kaynağıyla uğraşmak daha doğrudur.