Soru: Özel sektör çalışanıyım, gebelik sürecimi firmaya bildirdim fakat firmada günlük çalışma 9 saat olup toplamda haftayı 45 saate tamamlıyorlar. Hamilelikte günlük çalışma saati öğrendiğim kadarıyla 7,5 saat firmayla görüştüm ve o günlük fazla 1,5 saatleri sürecin sonunda toplu olarak kullanmak istediğimi belirttim. Çünkü firma şehir dışında ve ulaşımı ters 7,5 saat sonunda evime gidebilme imkânım yok mecbur servis saatini beklemem gerek. Önce yanaşmadılar ama konu şu an sürüncemede, bu konuyla ilgili haklarım nelerdir?

Cevap: Kadın işçinin hamileliği sürecinde günde 7,5 saatten fazla çalıştırılmaması esastır. Ancak siz anlayabildiğim kadarı ile buna rağmen günde 9 saat işyerinde kalıp daha sonra bu fazladan işyerinde kaldığınız süreyi izin olarak toplu kullanmaktan söz ediyorsunuz. Yasada böyle bir düzenleme olmadığından işverenin size bu tür bir izin vermek zorunluluğu yoktur. Ayrıca işveren sizi işyerinde 7,5 saatten fazla çalıştırdığı için suçlu duruma düşer. Dolayısı ile işyerinizin size erken çıktığınız için özel bir servis imkânı yaratması daha uygun olacaktır.

Bu konuyla ilgili bazı diğer hakları şöyle özetleyebiliriz:

-Hamile olan kadın işçilerin gece vardiyasında çalıştırılması yasaktır. Doktor raporu ile hamile olduğunun tespit edildiği tarih itibariyle, doğumun gerçekleşmesinden sonra 6. ayın sonuna kadar kadın işçiye gece çalışması yaptırılamayacaktır.

-Gebe, yeni doğum yapmış ve çocuk emziren işçilere fazla çalışma yaptırılamaz. Gebeliğin tespit edildiği tarihten çocuk bir yaşına kadar geçen sürede kadın işçilere fazla mesai yaptırılması, kadın işçilerin haftada 45 saatten fazla çalıştırılması yasaktır.

-Kadın işçiler için doğum izni tekil gebeliklerde doğumdan önce 8 hafta, doğumdan sonra da 8 hafta olmak üzere toplam 16 hafta ücretli izin kullanabileceklerdir. Çoğul gebelik halinde ise doğumdan önceki izin süresi 2 hafta daha uzatılabilmektedir.

-4857 Sayılı İş Kanunu 74. Maddesine göre; “Kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam bir buçuk saat süt izni verilir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını işçi kendisi belirler. Bu süre günlük çalışma süresinden sayılır.”

-Doğum yapan kadın işçi doğum iznine ilişkin sürelerin sona ermesinden sonra ücretsiz doğum izni kullanmak için en geç 1 ay önce işverene yazılı olarak ücretsiz izin kullanmak istediğini bildirmelidir. Ücretsiz izin hakkı 6 aydır.

Bunların dışında kadın işçiye doğum sonrası kısmi süreli ve yarı zamanlı çalışma imkânları getirilmiştir:

Kadın işçilerin yarı zamanlı çalışma talep hakkı:

Doğum sonrası analık hali izninin bitiminden itibaren 30 gün içinde yazılı bir şekilde kadın işçinin işverene yarı zamanlı çalışma talebinde bulunması halinde; çocuğunun bakımı, yetiştirilmesi amacıyla ve üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadının işçiye birinci doğumda 60 gün, ikinci doğumda 120 gün, sonraki doğumlarda ise 180 gün süreyle yarı zamanlı çalışma hakkı tanınmaktadır. Bu husus 4857 Sayılı İş Kanunu m.74/2 uyarınca düzenlenmiştir.

Çocuğun engelli doğması halinde ise bu süre 360 gün olarak uygulanmaktadır.

Kadın işçi yarı zamanlı çalışma süresince işverenden ücretini yarım olarak alır ve kalan yarısında ücretsiz izinli olarak sayılır.

Önemle belirtmek gerekir ki yarı zamanlı çalışma hakkından sadece bir kez analık hali izninin bitiminden itibaren 30 gün içinde talep edilmesi halinde faydalanılabilir ve faydalanan kadın işçiye süt iznine ilişkin hükümler uygulanmaz.

Kadın işçilerin kısmi süreli çalışma talep hakkı:

İş Kanunu m. 74’te öngörülen sürelerin (analık hali izni – ücretsiz izin- yarı zamanlı çalışma) bitiminden itibaren; çocuğun mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden aybaşına kadar ebeveynlerden biri kısmi süreli çalışma talebinde bulunabilir.

Kısmi süreli çalışma sadece doğum yapan kadına özgü tanınmış bir hak olmamakla birlikte, erkek işçi de yarı zamanlı çalışma uygulamasından faydalanması mümkündür. Ancak bu uygulamaya geçilmesi için iki eşin de çalışıyor olma şartı aranmaktadır.

Doğum sonrası kısmi çalışma koşulları talep eden işçi ve işveren arasında kararlaştırılması mümkündür. Ancak işveren işçinin talebinde belirttiği kısmi çalışmaya ilişkin sürelere bağlı değildir. İşveren; işin niteliğini ve işyerinin koşullarını dikkate alarak kısmi çalışma sürelerini belirler. Kısmi süreli çalışma talep eden kadın ya da erkek işçinin haftalık çalışma süresi, o işyerindeki çalışma süresinin en fazla 2/3’ü olarak belirlenebilir.

Kısmi süreli çalışma uygulamasından ebeveynler her çocuk için sadece bir kez faydalanabilir.

Kısmi süreli çalışma talep eden kadın işçi, bunu en az bir ay öncesinden işverene bildirmeli; diğer eşin çalıştığını gösterir belgeyi ibraz etmelidir. İşveren kısmi süreli çalışma talebini kabul etmekle yükümlüdür.

Ancak;

-Özel sağlık kuruluşlarında iş tanımı gereği sorumlu olarak ya da sağlık hizmetlerinde sayılan işlerde tam zamanlı çalışılması öngörülen işlerde

-Niteliği dolayısıyla durmaksızın birbiri ardına vardiyalar halinde çalıştırılan sanayi işlerinde,

-Bir yıldan az süren mevsimlik ve kampanya işlerinde

-İşin niteliği gereği çalışma süresinin günlere bölünerek yürütülmesinin mümkün olmadığı işlerde

İşveren bu talebi yerine getirmekle yükümlü değildir. Bu haller Analık İzni Veya Ücretsiz İzin Sonrası Yapılacak Kısmi Süreli Çalışmalar Hakkında Yönetmelik M. 12/1’ de belirtilmiştir.

Bu hallerin dışında Yönetmeliğin 15. maddesine göre; Kısmi süreli çalışmanın belirlenen günlük ve haftalık çalışma süresi içerisinde yapılacağı zaman aralığı, o yerin gelenekleri, işçinin yapmakta olduğu işin niteliği ve işçinin talebi dikkate alınarak işveren tarafından belirleneceği düzenlenmiştir.

İşverenin kısmi çalışma talebini reddetme hakkı bulunmasa bile yasal çerçevede çalışılacak saatleri belirleme yetkisi vardır. Ancak işverenlerce bu yetki dürüstlük kuralları çerçevesinde kullanılmalıdır.