Geçtiğimiz hafta kaçak sigara işleyişini görmek için birkaç saatliğine Sarp sınır kapısından Batum’a gidip geldim.

Kaçak sigara için şartlar o kadar müsait ki, olmasa şaşırırsınız… Bugün Türkiye’de sigarada kaçak oranı yüzde 20’ye ulaşmış durumda. Yani MALİye’nin kaçak sigara yüzünden yıllık kaybı, değeri 2.5 milyar dolar olan 3. köprünün (Yavuz Sultan Selim) maliyetine eşit.

Sigara tüketiminin azaldığı haberlerini sigara üreticilerine sorduğumda, aslında tüketimin azalmadığını, kaçak sigaranın çok arttığını öğrenmiştim. Son dönemde iyice büyüdüğünü, Doğu-Güneydoğu sınırlarının yanında Sarp kapısından kaçak girişin de arttığını söylemişlerdi. Geçen hafta kaçak sigara işleyişini görmek için birkaç saatliğine Sarp sınır kapısından Batum’a gidip geldim. Şunu söyleyeyim ki; kaçak sigara için şartlar o kadar müsait ki, olmasa şaşırırsınız…

KAÇAK SİGARA 3 KAT UCUZ
Her şeyden önce aradaki fiyat farkı çok yüksek. Burada 9 TL’ye satılan sigara Batum’da 3-3.5 TL’ye satılıyor. Batum’dan almaya gerek yok, sınır kapısındaki Gürcistan ‘free shop’unda 4 TL. 2010’da kimlikle geçişin başlamasından sonra kaçak sigara olayı da başlamış. Geçişler 1 TL iken 15 TL’ye çıkarılınca etkisi olmuş, ama çok az. Fiyat farkı nedeniyle benzin, içki ve et kaçağı da var. Ancak anladığım kadarıyla bu mallarda denetim daha iyi olduğu için kaçak oranları daha düşük. Yani fiyatın yanında denetim de önemli. Batum’dan dönüşümde Gürcistan ‘free shop’undan 4 karton sigara aldım ve kapıda kimse ‘elindeki ne?’ diye sormadı. Gürcistan’ın bu ticareti desteklediğini fazla denetim yapmadığını, Türk tarafındakilerin daha sıkı denetim yapmaları gerektiğini söylüyorlar.

POLİSTE KAÇAK İÇİYOR
Sarp’dan karşılıklı geçiş hızla artıyor, bazıları günde birkaç kez gidip geliyor. Kapıya yakın Arvin ve Rize’nin ilçelerini gezdiğimizde, örneğin Kemalpaşa’da adım başında elinde siyah poşet sigara satan Gürcü kadınlar gördüm. Normalde 9 TL’ye satılan sigaralar, kaçak olarak 4-5 TL arasında, daha düşük fiyatlı sigaralar 3 TL civarında içeride satılıyor. Yanısıra bizde olmayan ve 1-1.5 TL’ye satılan ucuz markalar var ve tüketimi, fiyat nedeniyle çok yüksek. Sigara bayileriyle konuştuğumda ‘mecburen kaçak satıyoruz’ diyorlar. Örneğin Fındıklı ilçesinde konuştum bir büyük bayi, ilçedeki toplam 56 bayinin 54’ünün kaçak sigara da sattığını, kendi yakın arkadaşlarının bile başkasından sigara alması üzerine, mecburen kendisinin de başladığını söylüyor. İlçede polisin denetimini sorduğumda, ‘onlar da bu sigaradan içiyor, ne yapacaklar’ diyor.

İÇKİ YASAK SİGARA SERBEST
Rize Merkez’de konuştuğum, Güneysu’lu bir büyük bayi akşamüzeri Gürcü kadınların ellerindeki poşetlerle bayileri dolaşıp sigara sattıklarını anlatıyor. “Ben satmıyorum” diyor ama pek inandırıcı değil…Zaten iyice zorlaşan içki satışıyla dara giren bayilerin kaçak sigara satışındaki paket başına payları 1.5 TL’ye kadar çıkıyor. Yasal sigara satışından kazandıkları ise bunun yarısı değil..

Kaçak sigara TÜRKİYE’ye nasıl giriyor?
Emniyet Genel Müdürlüğü Kaçakçılık ve Organize Suçlarla Mücadele Daire Başkanlığı’nın (KOM) 2012 yılı raporuna göre, son yıllarda Türkiye genelinde ele geçirilen kaçak sigaraların % 80’e yakın kısmı doğu ve güneydoğu sınırlarından Türkiye’ye giriş yapıyor. Rapora göre operasyonlarda, Bulgaristan, Çin ve Birleşik Arap Emirlikleri (Dubai) kaynaklı ‘Illicit White’ olarak tabir edilen (ucuz beyaz sigara) kaçak sigaraların Suriye, Libya, Mısır, KKTC, Romanya, Gürcistan, Irak ve İran’da depolandıktan sonra kara ve deniz yoluyla ülkemize ve Avrupa ülkelerine yasa dışı yollarla sevk edildiği ifade edilmektedir. Raporda “Kaçak sigaraların
Doğu Akdeniz’deki limanlar üzerinden ülkemize ve Avrupa ülkelerine yasa dışı ticaretinin gerçekleştirildiği yapılan operasyonlardan anlaşılmaktadır” deniyor.

İLGİNÇ YÖNTEMLER
Kaçak sigara ticaretinde ilginç yöntemler kullanılıyor. Örneğin; Irak sınırında teleferik ile kaçak sigaralar Türkiye’ye sokuluyor. Diğer örnekler arasında kaçak sigaraların yemek tabldotları arasında, çeyiz sandıkları, ot çuvalları, arı kovanları, cenaze arabaları, çöp kamyonu içerisinde taşındığı görülüyor.

Toplam YASAL SİGARA pazarının büyüklüğü
Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu’nun (TAPDK) internet sitesinde yayımlanan verilere göre; yasal sigara pazarı, 2010 yılına kadar yaklaşık 5,4 milyar paket sigara seviyesinde iken; 2010 yılında yüzde 13b2 oranında daralarak 4.7 milyar paket sigaraya gerilemiş, 2011 yılında yüzde 2.3 oranında azalarak 4,6 milyar pakete inmiş. Denetim biraz artınca 2012 yılında 5 milyar pakete çıkmış.

Yıllık kayıp 5 milyar TL
Hem fiyat farkı, hem gümrükteki ve içerideki denetim eksikliği, hem de bayilere cazip geldiği için kaçak sigara oranı çok yüksek. Kaçak sigaranın 2010’da hükümetin vergideki yüzde 35’lik artışıyla birlikte patladığı açık. Denetim eksikliği eklenince kaçak kaçınılmaz oluyor. Kaçağın mali değeri de had safhada. 2010’daki büyük vergi artışı öncesi yıllık sigara satışı 5.4 milyar paketti. 2012 verileri 5 milyar paket civarında. Yani “sigara yasakları arttı, tüketim azaldı” söylemi çok doğru değil. Yüksek vergi nedeniyle tüketim göründüğü kadar azalmadı, kaçak arttı demek daha doğru. Yasal satıştan MALİye’nin elde ettiği vergi geliri 20 milyar TL. Çöpten toplanan paketlerle yapılan araştırma sigarada kaçak oranının yüzde 19-20 olduğunu gösteriyor. Yani kaçak sigara önlense MALİye kasasına 4-5 milyar TL ek vergi geliri gelecek. Bu rakamı TESK Başkanı Bendevi Palandöken de veriyor. Bir başka deyişle toplam değeri 2,5 milyar dolar olan 3. Köprünün maliyetini bir yılda kaçak sigarayı önleyerek karşılayabilirsiniz. Piyasa ekonomisi bu; doğal akışını tıkasanız da su yolunu buluyor…

Yıllar bazında boş paket araştırmasındaki kaçak oranları

2009 : % 4,8 2010 : % 19,8 2011 : % 20 2012 : % 13,4 2013 ilk yarı: % 19