Günlük çalışma süresi 4 saat veya daha kısa olanlara 15 dakika, 4 saatle 7,5 saat arasında olanlara 30 dakika, 7,5 saatten fazla olanlara 60 dakika dinlenme süresi verilmesi şart.

Günlük çalışma süresine göre ara dinlenme süresi değişmektedir. Buna göre, günlük çalışma süresi 4 saat veya daha kısa olan işçilere 15 dakika, 4 saatten fazla 7,5 saatten düşük olan işçilere 30 dakika, 7,5 saatten fazla olan işçilere ise 60 dakika ara dinlenmesi verilmesi gerekiyor. İşçilerin işin ortalama bir yerinde dinlendirilmesini sağlayarak, iş sağlığı ve güvenliğinin korunması amaçlanıyor. Ara dinlenmesi işçilerin ihtiyaçlarını gidermeleri ve yemek yemeleri için olmazsa olmaz bir süre.

Sözleşmeyle çalışma süresi sayılabilir

Ara dinlenmeleri çalışma süresinden sayılmamaktadır. Ara dinlenmesi süresi için işçi ücret almamaktadır. Bireysel iş sözleşmesinde işveren ile işçi anlaşırlarsa veya işveren tek taraflı olarak isterse ya da toplu iş sözleşmesinde karar verilirse ara dinlenmesi için ücret ödeneceği de kararlaştırılabilir.

Ara dinlenmesi kullandırılmaksızın işçi çalıştırılırsa bu süre artık çalışma süresi olarak sayılacaktır. İşçi işyerinde çıkabilecek işlere hazır olarak bekliyor, bu bekleme süresinde yemeğini yiyor ve ihtiyaçlarını gideriyorsa, bu süre ara dinlenmesi sayılmayacaktır. Fakat işçi işyerinin içinde bulunan sosyal tesislerde vaktini geçiriyor, çalışma ile bağını o süre için koparıyorsa ara dinlenmesini kullandığı kabul edilecektir. İşe hazır bekleme halinde işçiye bu sürenin ücreti de ödenecektir. Hatta ara dinlenmesi ile haftalık 45 saat aşılıyorsa, aşan süre fazla çalışma olarak ödenmelidir. Yargıtay’a göre, “bu süre işçiye dinlenme zamanı olarak tanınmamışsa, işçinin normal ücretinin ödenmesi gerekir. Bu sürenin haftalık 45 saati aşan kısmını oluşturması halinde ise, zamlı ücret ödenmelidir.”

İş güvenliği açısından bir yükümlülük

İşçiler işten daha erken çıkabilmek veya geç gelebilmek, evlerinde daha fazla vakit geçirmek amacıyla işe, ara dinlenmesi kadar geç gelmeyi veya işten ara dinlenmesi kadar erken çıkmayı isteyebilir. Bu durumda, sabah 08:00’da başlanan ve akşam 18:00’da bitirilen mesaide, işçinin 1 saat olan toplam ara dinlenmesi süresini işten 17:00’da ayrılarak kullanmak istemesi söz konusu olmaktadır. Ara dinlenmesinin kullanılması işçi açısından bir hak olduğu kadar, iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması açısından da bir yükümlülüktür. Çünkü ara dinlenmesi yapmayan işçinin dikkati dağılabilmekte, işe yoğunlaşması azalmakta ve iş kazalarına davetiye çıkarılmaktadır. Yargıtay’a göre de” ara dinlenme süresinin, işe, ara dinlenme süresi kadar geç başlama veya aynı süreyle erken bırakma şeklinde kullandırılması doğru olmaz. Ara dinlenme süresinin günlük çalışma içinde belli bir zamanda amaca uygun kullandırılması gerekir.”

Ara dinlenmesinin bölünmesi durumu istisnai bir uygulama

Ara dinlenme süreleri kural olarak aralıksız olarak kullandırılır. İstisnai olarak iklim, mevsim, o yerdeki gelenekler ve işin niteliği göz önünde tutularak sözleşmelerle ‘ara’lı olarak kullandırılabilir. Fakat aralı kullandırmanın istisnai olduğu ve işçinin temel ihtiyaçlarını karşılamak için asgari bir sürenin yine de aralıksız kullandırılması gerektiği gözden kaçırılmamalıdır. Çalışma süresinin ortalama bir yerinde kullandırmak şartıyla ara dinlenmesinin ne zaman kullandırılacağını tespit etme hakkı işverendedir. Yargıtay bu hususu işverenin yönetim hakkı kapsamında değerlendirmektedir. Buna göre, “…bunun kullanılacağı zamanı belirlemek işverenin yönetim hakkıyla ilgilidir. İşçilerin tamamı aynı anda ara dinlenme zamanını kullanılabileceği gibi, belli bir plan dahilinde sırayla kullanmaları da mümkündür.”

11 saatin üstündeki çalışmaya 1,5 saat dinlenme süresi verilir

İşçinin 11 saatin üzerinde çalıştırılması hukuka aykırıdır. Ne var ki çalışma yaşamında sıklıkla karşılaşılan bir durum olduğundan, işçinin korunması amacıyla Yargıtay tarafından sonuç bağlanmıştır. Yargıtay’a göre, “4857 sayılı Kanun’un 63. maddesi hükmüne göre, günlük çalışma süresi 11 saati aşamayacağından, 68. maddenin belirlediği 7.5 saati aşan çalışmalar yönünden en az bir saatlik ara dinlenmesi süresinin, günlük en çok 11 saate kadar olan çalışmalarla ilgili olduğu kabul edilmelidir. Günde 11 saate kadar olan (11 saat dahil) çalışmalar için ara dinlenmesi en az bir saat, 11 saatten fazla çalışmalarda ise en az bir buçuk saat olarak verilmelidir.”

Denetimde idari para cezası uygulanabilir

Ara dinlenmesi uygulanmaması halinde 3064 TL idari para cezası uygulanabilecektir. Çalışanlara ara dinlenmesinin eksik kullandırılması halinde bu süre fazla çalışma olarak kabul edilebileceğinden çalışanın ücretinin eksik ödenmesine ilişkin yaptırımlar da doğabilecektir. Ayrıca işçi ara dinlenmesini eksik kullandığını veya hiç kullanmadığını ileri sürerek iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilecektir.