Zeytin üretim bölgelerinde üretici, sanayici, ihracatçılarla, Ayvalık’tan Selim Kantarcı, Edremit’ten Murat Küçükçakır, Antakya’dan Yahya Kemal Nalçabasmaz, Gemlik Ticaret Borsası Başkanı Özden Çakır, Gödence Tarımsal Kalkınma Kooperatifi Başkanı Çağatay Özcan Kokulu, Bademler Tarımsal Kalkınma Kooperatifi Başkanı Mehmet Sever ile görüştüm.

 

Urla Zeytinler’de Levent-Güler Köstem’in kurduğu Zeytinyağı Müzesi’nin hemen yanında yer alan tesislerinde sezonun ilk zeytinlerinin sıkımına tanıklık ettik. Güler Köstem’den bilgiler aldık.

 

Yaptığımız görüşmeler, izlenimlerim ışığında sezon öncesi zeytin ve zeytinyağındaki durum özetle şöyle:

 

 

1- Özellikle mayıs ayında zeytinin çiçeklenme döneminde yaşanan aşırı sıcak, uzun süre yağmur yağmaması ve kurak geçmesi, bölgesel dolu yağışları ve fırtına zeytin üretiminde bölgelere göre değişmekle birlikte ortalama yüzde 2530 oranında kayba neden olduğu ifade ediliyor. Geçen yıla göre zeytin üretimi en az yüzde 25 daha az olacak.

 

2- Üretim az olacak, ama daldaki zeytinle ilgili de sorunlar var. Zeytinler genelde küçük kaldı. Çekirdek ete yapışmış. Yağ oranı düşük. Son yağmurlarla su almaya başladı. Yağlanması için bir süre beklemek gerekiyor. Zeytin Aralık-Ocak ayına kadar yağlanmaya devam ediyor.

 

3- Hasat geçen yıla göre yaklaşık 1 ay gecikmeli olacak. İklime bağlı olarak zeytinin tam olarak gelişmemesi, yağlanmaması nedeniyle hasat daha geç yapılacak. Şu anda bazı üreticiler hasat yapsa da yoğun olarak hasadın Kasım ayında yapılması bekleniyor. Hasadın gecikmesinin avantajı olduğu gibi riski de var. Hasat gecikince zeytin daha fazla yağlanacak ve verim artacak. Ancak hasat geciktikçe yaşanacak fırtına, dolu gibi iklimsel riskler artacak. Nitekim Ayvalık ve Akhisar’ın bir bölümünde hafta sonu yağan dolu zarara neden oldu.

 

 

4- Türkiye’de birçok ürünün rekolte tespitinde sorun yaşanıyor. Bu yıl en çok fındık rekoltesi tartışıldı. Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli’nin açıkladığı 2020 fındık rekoltesi siyasi krize bile neden oldu. Ordu Milletvekili Cemal Enginyurt rekolteyi eleştirdiği için Milliyetçi Hareket Partisi’nden ihraç edildi. Zeytin ve zeytinyağı rekoltesi ile ilgili böyle bir krize neden olacak bir durum yok. Fakat, sağlıklı bir rekolte tespiti de yok. Ulusal Zeytin ve Zeytinyağı Konseyi’nin koordinatörlüğünde yapılan rekolte tespiti sektörde güven verici ve doğru tespit olarak kabul görmüyor. Rekolte tespit yöntemi tartışılıyor. Ayrıca, tespit edilen rekolteye Tarım ve Orman Bakanlığının masa başında müdahale ettiği iddia ediliyor. Bu nedenle her bölge kendi rekoltesini tespit etmeye çalışıyor.

 

5- Marmarabirlik zeytin alım fiyatını açıkladı. Tavan fiyat 180 tane için 15 lira 50 kuruş, taban fiyat 350 tane için 6 lira olarak açıklandı. Yağlık zeytinin kilogram fiyatı ise 5 lira 10 kuruş olarak belirlendi. Bilmeyen okurlarımız için açıklayalım. 180 tane demek 1 kilo zeytinde 180 tane olması yani iri zeytin kastediliyor. 350 tane ise bir kiloda 350 adet zeytin olması demek yani küçük taneli zeytin. Marmarabirlik, 24 bin ortağından yapılan 74 bin ton rekolte beyanı kapsamında 51 bin ton alım yapmayı hedefliyor. Sofralık zeytin alımında kota uygulanacak. Yağlık zeytinde kota olmayacak. Alım için ayrılan toplam bütçe 400 milyon lira. Marmarabirlik yönetiminin ortaklarına bir de uyarısı var. İri daneli zeytinleri tüccara verip sadece ince daneyi kooperatife getirmeyin. Tüccar 240 kalibre zeytinin kilosunu 7-8 liradan alıyor. Marmarabirlik’in açıklamasında belli bölgelerde şiddetli yağış ve dolu nedeniyle üreticinin mağdur olduğuna dikkat çekilerek, zeytin üreticisine dolu nedeniyle yüksek hasarlı zeytin için Ortak Yardımlaşma Fonu’ndan yağlık fiyatına ilaveten 75 kuruş destek verileceği, böylece dolu vuruğu siyah zeytinin alım fiyatının 5 lira 85 kuruş olacağı ifade edildi.

 

6- Zeytinyağı üreticisi, sanayicisi ve ihracatçısı sadece yurt içindeki zeytin ve zeytinyağını takip etmiyor. Suriye ve özellikle Afrin ve çevresindeki üretimi de yakından takip ediliyor. Çünkü bir kaç yıldır Afrin’den Türkiye’ye ciddi miktarda zeytinyağı getiriliyor. Suriye>de geçen sene üretim azdı. Bu sene daha yüksek. Suriye’nin 300 bin ton zeytinyağı üretimi olacağı, Türkiye’nin kontrolündeki Afrin ve çevresinde ise 60-70 bin ton zeytinyağı olacağı tahmin ediliyor. Bu yağın ne kadarının Türkiye’ye gireceği henüz bilinmiyor. Ancak içerdeki fiyatı ve piyasayı olumsuz etkileyeceği biliniyor. İhraç kaydıyla, Dahilde İşleme Rejimi (DİR) kapsamında gelen yağ 6 ayda ihraç edilmesi gerekiyor. Ancak, iç piyasada da satıldığı ifade ediliyor.

 

7- Üretimde yüzde 25 azalma, zeytin ve zeytinyağı fiyatlarının artacağı beklentisini artırıyor. Hasadın sınırlı miktarda başladığı son 10 günde geçen yıla göre zeytinyağı fiyatında bir yükselmenin olacağını gösteriyor. Antakya bölgesinde üreticide litresi 18 lira olan yağ 20 liraya çıktı. Ayvalık’ta ise yemeklik yağ fiyatı litre başına 20 liradan 22 liraya yükseldiği ifade ediliyor. Hasat yoğunlaşınca üretime bağlı olarak fiyat daha netleşecektir.

 

8- Bu sene iyi haber, zeytin sineğinin fazla etkili olmaması ve zeytinyağı kalitesinin daha yüksek olması.

 

9- Diğer ülkelere bakıldığında en büyük üretici İspanya’da zeytinyağı üretimin ortalamanın üzerinde 1.5 milyon ton seviyelerinde olması bekleniyor. Suriye ve Portekiz’de de üretim iyi. Fakat önemli üretici ülkelerden İtalya, Yunanistan ve Tunus’ta üretim geçen yıla göre daha düşük bekleniyor. İspanya’da devreden stoklar ve düşük fiyat politikası diğer üretici ülkeleri de olumsuz etkiliyor.

 

10- Üretimdeki düşüş nedeniyle zor bir sezon yaşayacak olan üretici, zeytinyağında 3 yıldır artırılmayan ve litre başına 80 kuruş olan destekleme priminin artırılmasını, geçen yıl ilk kez açıklanan 15 kuruşluk dane zeytin priminin de yine artırılmasını bekliyor.

 

Özetle, iklimin etkisine bağlı olarak zor bir sezon olacağı beklenen zeytin ve zeytinyağında sezon öncesi üretici, sanayici, ihracatçı hemen herkes endişeli. Bu endişeleri giderecek üretimin devamlılığını sağlayacak destekleme politikalarının uygulanması gerekiyor.

 

 

Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü Tarım Ürünleri Piyasaları Zeytinyağı Raporu verilerine göre, dünya zeytin üretim alanları yaklaşık 10 milyon hektar Zeytinyağı üretimi son 5 yılın ortalaması 3 milyon ton. İspanya, İtalya, Yunanistan, Türkiye, Tunus, Suriye, Fas, Portekiz zeytin üretiminde önemli ülkeler Dünya zeytinyağı üretiminin ortalama yüzde 70’ni Avrupa Birliği (AB) üretiyor Zeytinyağı üretiminin üçte biri yaklaşık 1 milyon tonu ihraç ediliyor. En önemli ihracatçı ülkeler İspanya, İtalya, Tunus ve Türkiye’dir. En fazla zeytinyağı ithal eden ülkeler ise sırasıyla ABD, AB, Brezilya ve Japonya’dır. Türkiye’nin 2019 verileri ile toplam zeytinlik alanı 8 milyon 792 bin dekardır. Zeytin ağacı varlığı 182 milyondur. Zeytin üretimi 1 milyon 525 bin tondur. Bu üretimin 415 bin tonu sofralık 1 milyon 100 bin tonu yağ üretiminde değerlendiriliyor. Zeytinyağı üretimi 225 bin tondur. Zeytinyağı ihracatı son üç yıl ortalaması 50 bin tondur. İthalat ise 2018’e kadar yok denecek kadar azdı. Ancak Afrin’den getirilen zeytinyağı resmi rakamlarla 2019 yılında 23 bin 401 tondur. Zeytinyağına son üç yıldır kilo başına 80 kuruş destekleme primi ödenirken, ilk kez 2019’da dane zeytine de kilo başına 15 kuruş destekleme primi ödenmesine karar verildi.