Bu yılın başından bu yana, bir ay hariç, hazine nakit dengesi sürekli açık veriyor. Son iki ayda, Haziran ve Temmuz aylarında hazinenin verdiği açık, kritik eşiği aşan yükseklikte. Temmuz ayındaki açık ise 2005 yılından bu yana en yüksek düzeydeki aylık açık olmaktadır.

Bu yılın başından bu yana, bir ay hariç, hazine nakit dengesi sürekli açık veriyor. Son iki ayda, Haziran ve Temmuz aylarında hazinenin verdiği açık, kritik eşiği aşan yükseklikte. Temmuz ayındaki açık ise 2005 yılından bu yana en yüksek düzeydeki aylık açık olmaktadır.

Açığın büyüklüğü ve nereden kaynaklandığı kadar, şimdi açığın yaşanmakta olduğu ortam da çok kritik.

Sıklıkla oluyor. Ekonomiden sorumlu Başbakan Yardımcısı, kritik göstergelerin belli olduğu günlerde, gündemin önüne geçecek açıklamalar yapıyor. Bu hafta bir kez daha tekrarlandı. Son yıllann en kritik hazine dengesi sonuçlannın belli olduğu gün, Bakan gene ekranda idi. Ancak hazine nakit dengesindeki kritik sonuçlann hiçbirisine değinmedi. Bütçe gelirlerinde yılbaşı tahminlerinin tutmayabileceğine kısaca söyledi. Sonra önemsiz bir gelişme eğilimi olarak; 2012 yılında büyümenin yüzde 3 un üzerinde olmayacağını ancak cari açığın da GSYÎHnın yüzde 8’inin üzerindeki seviyede kalacağı vurgusunu yaptı.

Son 8 yılın en büyük hazine açığı

Hazinenin hafta içinde açıkladığı Temmuz ayı nakit dengesi, 2005 yılından bu yana en yüksek düzeydeki aylık açığa işaret ediyor. En son kriz döneminde, GSYIH’nın yüzde 5 düzeyinde daralma gösterdiği 2009 yılının Eylül ayında, nakit dengesinde 12.7 milyar liralık bir açık görülmüştü. 2012 Temmuz ayı sonuçlanna göre, aylık 12.9 ve yedi aylık 22.1 milyar liralık hazine nakit açığı gerçekleşti.

Tekrar edelim. Temmuz sonu verilerine göre hazine nakit dengesi, 2012 yılının ilk 7 aylık döneminde (Ocak-Temmuz) 22.1 milyar lira açık verdi. Geçen yılın aynı döneminde 4.5 milyar olan nakit açığı, bu yıl yüzde 400 seviyesine yaklaşan bir oranda artmış durumdadır.

Gelirlerde büyük düşüş

Hazine gelirleri yedi aylık dönemde 173 milyar lira olarak gerçekleşirken harcamalar 197 milyar lirayı aştı. Açığın büyümesinde gelirlerin gösterdiği daralma etkili oldu. Gelirgider dengesindeki açık 24 milyara ulaşırken, özelleştirme gelirleri ve işsizlik Sigortası Fonundan kullanılan kaynaklar ile hazine nakit açığı 22.1 milyar seviyesinde tutulmuştur.

Hazine nakit dengesinin bu ölçekte büyük bir açık vermesinde, Temmuz ayında hazine gelirlerinin son 21 aylık dönemin en düşük düzeyine inmesi etkili oldu. Temmuz ayında hazine giderleri 26.6 milyar lirayı aşarken, gelirleri sadece 13.6 milyar lirada kaldı. Gelirlerdeki gerileme, yıl başından başlayarak, harcama vergileri dediğimiz vergi gelirlerindeki yavaşlama-gerilemeden kaynaklanıyor. Yurt-içi talepte giderek ivme kazanan yavaşlamanın sonucu olarak harcama vergilerindeki düşüş büyüyor.

Torba yasa

Bütçe vergi gelirlerindeki bu dramatik daralmayı dengeleyebilecek "anzi gelir" artık kalmadı. Son kez, Mayıs ayında, Merkez Bankasının 2011 yılı bilanço kârından kullanılan -Merkez Bankasının kurumlar vergisi ödemesi ile birlikte- 8.2 milyar liralık arızi gelirden sonra, kullanılabilecek "anzi gelir" kalmamış durumdadır. Haziran sonunda özelleştirme gelirlerinin bütçeye aktarımı için yapılan bir zorlamaya dikkat çekmiştik. Torbadan çıkan 6338 sayılı "Özelleştirme uygulamaları hakkında" yasa çok kısadır. Özelleştirme gelirlerinin kullanımını yeniden düzenliyordu. "Özelleştirme uygulamalanndan elde edilecek gelirlerin, genel bütçe harcama ve yatırımlarında kullanılmaması" ilkesini yürürlülükten kaldınyordu. Açık anlatımla, torbadan çıkan yasa, "özelleştirme gelirlerinin bütçeye aktanlıp, bütçenin cari harcamalan için kullanılmasına yeniden izin" vermektedir.

Bütçe ve Hazine dengesinde, katlanarak büyüyen açığa yönelik olarak, kısa vadede gelir artışının sınırlı olması karşısında harcama vergüerinin zorlanması yolu denenecek. Ağustos ayı başından itibaren sürekli zam gören benzin fiyatlan en açık örnektir. Eylül ayı ile birlikte, cari tüketim mallannı zorlayacak vergi kaynaklı fiyat zorlamalan yaşanabilir.

Bütçe tatilde

Hazine nakit dengesinde belli olan Temmuz ayı sonuçlan, paralel olarak, bütçe dengesinde de aynı tarih itibariyle büyük bir açığın ortaya çıktığına işaret etmektedir. Bütçe cephesinde özellikle harcama vergilerinin daralan iç talebe koşut olarak ciddi düşüşler gösterdiği anlaşılmaktadır.

MALİye Bakanlığı, MALİ Tatil nedeniyle, Temmuz ve Ağustos aylannda aylık bütçe uygulama sonuçlannı yayımlamamaktadır. Bu nedenle Temmuz ve Ağustos aylanna ilişkin bütçe uygulama sonuçlarını en erken 15 Eylül tarihinde öğrenebileceğiz.

Ancak belli olan Hazine Nakit Dengesi sonuçlan, 2012 yılı bütçesinde yer alan yıllık açık tahmininin daha Temmuz ayında aşıldığının ortaya koymaktadır. Yılbaşından bu yana, özellikle kamu gelirlerinde, vergi gelirlerinde yaşanmakta olan kötüleşmenin sonuçlan yıl ortasında somutlaşmıştır. Önümüzdeki aylarda iç borçlanma limitlerinin artması sürpriz olmayacaktır.

 İkili açık

Bakanın dile getirdiği, 2012 yılı cari açığının GSYİH’nın yüzde 8’i düzeyinde kalacağı açıklaması, bir başka kritik gelişmenin daha somutlaştığını göstermektedir. Büyüme hızı yüzde 8.5 düzeyinden yüzde 3 ve/veya altına gerileyecektir. Yaklaşık 5.5-6 puanlık bir düşüşe tekabül etmektedir.

Cari açık ise yüzde 10.2 düzeyinden, 2 puanlık bir gerilemeyle, sadece yüzde 8 düzeyine inecektir. Büyümenin olmadığı bir ortamda cari açık bu denli yüksek seviyede nasıl sürmektedir. Cari açığı bu seviyede zorlayan dış ticaret açığı, üretimin olmadığı bir ekonomik dönemde – dengede nereden kaynaklanmaktadır.

Bütçe dengesindeki açığın, 2012 yılı içinde hızla düşen büyüme hızına karşın, cari açığın yeterince daraltılamamasından kaynaklanan dış denge açığı ile birlikte hareket ederek ikili açığa dönüşmekte olduğunu, Haziran ayı sonuçlanna bakarak yarı yılın bitiminde söylemiştik. Şimdi Temmuz sonuçlanna bir kez daha söyleyebiliyoruz.