Enflasyon ve faizlerdeki yükseliş, vatandaşa kemer sıktırırken, esnaf ve çiftçi de kepenk indirmek zorunda kaldı. Vatandaşın alım gücü 2008-2009 yılı kriz döneminden daha fazla, bu yıl üçüncü çeyreğinde geriledi. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun (BDDK) verilerine göre temmuz, ağustos ve eylül aylarını kapsayan 2018’in üçüncü çeyreğinde, tüketici kredileri ve kredi kartı harcamaları (kur etkisinden arındırılmış) reel olarak yıllık yüzde 12.52 oranında azaldı.
Verilere göre, tüketici kredileri tutarı, 12 Ekim ile biten haftada 580 milyon lira azalarak 412 milyar 911 milyon liraya geriledi. Söz konusu kredilerin 195 milyar 778 milyon lirası konut, 6 milyar 452 milyon lirası taşıt ve 210 milyar 680 milyon lirası ihtiyaç kredilerinden oluştu.
Ekonominin yüzde 4.7 küçüldüğü 2009’da bile üçüncü çeyrekte bu kalemde küçülme yüzde 0.79’da kalmıştı. TEPAV’ın raporu da ekonomideki durgunluğun gözle görünür hale geldiğini ortaya koydu. Çalışmaya göre son bir yılda çiftçi sayısı yüzde 5.2 oranında azaldı.Rapora göre, Haziran 2018’de esnaf ve çiftçi sayısı Haziran 2017’ye göre yüzde 3.1’lik azalışla 2 milyon 703 bin oldu. Mevsimsellikten arındırılmış değerlere bakıldığında ise Mayıs 2018’e göre esnaf ve çiftçi sayısında 101 binlik azalış gerçekleşti. 2018’in üçüncü çeyreği, TL’nin rekor düzeyde değer kaybettiği, enflasyonun yüzde 24’ü aştığı (eylül) ve faizlerin hızla arttığı bir dönem olmuştu. Merkez Bankası (TCMB) verilerine göre, bankaların ihtiyaç kredileri (TL) için uyguladığı ortalama yıllık faiz 28 Eylül haftasında yüzde 38.53’e ulaşmıştı. Artış ekimde de sürmüş ve 5 Ekim haftasında i bu oran yüzde 39.03’e yükselmişti. 2017’deki yüzde 7.4’lük yüksek büyüme içinde özel tüketim harcamalarının katkısı yüzde 59 ile ilk sırada yer almıştı. Tüketici kredileri ve kredi kartları ile yakından ilişkili özel tüketimdeki daralma ekonominin üçüncü çeyrekten itibaren nasıl yavaşladığını ortaya koyuyor. Kriz, perakende satış rakamlarına da yansıdı. Takvim etkilerinden arındırılmış sabit fiyatlarla perakende satış hacmi ağustosta bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 1.3 arttı.
Öte yandan, artış sadece gıdada gözlendi. Gıda, içecek ve tütünde bu rakam yüzde 4.9 olurken, gıda dışı perakende satış takvim etkilerinden arındırılmış sabit fiyatlarla ağustosta yıllık yüzde 0.5 azaldı. Bilgisayar, kitap ve iletişim aygıtlarında düşüş yıllık yüzde 1.8, elektrikli eşya ve mobilyada yüzde 10.9 oldu.
Otomotiv Distribütörleri Derneği (ODD) Genel Koordinatörü Hayri Erce, geçen yıl 980 bin olan Türkiye otomotiv pazarının bu yıl yüzde 38.8 daralarak 600 bine, gelecek yıl da yüzde 25 daralarak 450 bine düşmesini beklediklerini açıkladı. Krizin vatandaşa etkisi Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından yayımlanan Tüketici Güven Endeksi’nde de net şekilde görülüyor. Eylülde tüketici güveni yüzde 13.2’lik rekor düşüşle 59.3 puana gerilemişti. Ardı ardına konkordatoların ilan edildiği ülkede esnaf ve çiftçi sayısında ciddi bir azalış görüldü. Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) Haziran 2018 ve Türkiye İş Kurumu (İŞKUR) Temmuz 2018 verilerinin değerlendirildiği Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV) İstihdam İzleme Bülteni’nin 76. sayısında Haziran 2018’de Haziran 2017’ye göre çalışan sayısı asıl olarak kamuda arttı. Esnaf sayısı da son bir yılda yüzde 2.3, çiftçi sayısı da yüzde 5.2 oranında azaldı.