Geçici iş ilişkisi iki şekilde kurulur. Bunlardan ilki aynı şirketler topluluğuna bağlı başka bir işyerinde görevlendirme suretiyle yapılır. Diğeri ise meslek edinilmiş geçici iş ilişkisi.

Geçici iş ilişkisi İş Kanunu(nun 7. maddesinde düzenlenmiştir. Geçici iş ilişkisi iki şekilde kurulabilmektedir. Bunlardan ilki holding bünyesi içinde veya aynı şirketler topluluğuna bağlı başka bir işyerinde görevlendirme suretiyle yapılan, süresi tek seferde altı ay, yenileme ile birlikte en fazla on sekiz ay olan geçici iş ilişkisidir. Geçici iş ilişkisinin kanuna girdiği ilk andan itibaren var olan bir geçici iş ilişkisi modelidir. İşçinin görevlendirme anında onayının alınmasına bağlıdır.

Diğer geçici iş ilişkisi modeli ise kanunda 2016 yılında yapılan değişiklikle hukuk sistemimize girmiş olan meslek edinilmiş geçici iş ilişkisidir. Meslek edinilmiş geçici iş ilişkisi, ücretli olarak işçi vermeyi meslek edinmiş bir işverenin(yetkili özel istihdam bürosu) sadece başkasına ödünç verilmek üzere işe aldığı işçiyi, geçici işçi sağlama sözleşmesi kapsamında diğer bir işverenin işyerinde görevlendirmesiyle kurulan ilişkidir. Süre sınırı, kanunda sayılan nedenlere göre değişmekte ve görevlendirme sırasında işçiden onay alınması gerekmemektedir. Çünkü esas sözleşme bu görevlendirmeyi yapmak üzere kurulmaktadır. Meslek edinilmiş geçici iş ilişkisinin kurulabileceği durumlar kanunda detaylı olarak sayılmıştır. Bugünkü yazımda bu nedenlere değinmeye çalışacağım.

Doğuma bağlı haklar

Geçici iş ilişkisinin kurulabileceği durumların başında, hamilelik ve doğuma bağlı hakların kullanılması gelmektedir. İşveren analık ve doğum iznini kullanan çalışanlarının yerine ya da ebeveynlerden birinin doğum izninin bitiminden itibaren çocuklarının ilköğretim çağının başladığı tarihi izleyen ayın başına kadar kısmi çalışma yapması halinde bu sürelerle sınırlı kalmak şartıyla özel istihdam bürosundan geçici işçi çalıştırabilecektir. Bu nedene dayalı olarak kurulan geçici iş ilişkisinde süre sınırı, kurulma nedenine bağlı olarak değişecektir. Örneğin kadın çalışan gebelik nedeniyle doğum iznine ayrılır ve on altı hafta sonunda dönerse, geçici iş ilişkisi de on altı hafta ile sınırlı kurulmuş olacaktır. Fakat çocuğu ilk öğretim çağının başına gelinceye kadar kısmi süreli çalışmak isterse, kalan süre için geçici iş ilişkisi kurulabilecek, dolayısıyla çok daha uzun süre ile geçici iş ilişkisi kurulmuş olacaktır.

Kanun askere giden çalışanının yerine veya iş sözleşmesinin askıya alındığı diğer durumlarda da geçici iş ilişkisi kurulabileceğini belirtmiştir. Örneğin hastalanan ve rapor alan çalışan yerine de geçici iş ilişkisi ile işçi çalıştırılabilecektir. Bu durumların süresi ile sınırlıdır. Hem doğuma bağlı haklarda hem de askerlik ve askı halinde, geçici iş ilişkisi ile çalıştırılabilecek işçi sayısı sınırlandırılmamıştır. Bu durumda olan kaç işçi varsa bütün çalışan sayısına bakılmaksızın geçici işçi çalıştırılabilecektir.

Mevsimlik işler

Kanun bütün mevsimlik işlerde geçici iş ilişkisi kurulmasına imkan tanımamıştır. Ancak mevsimlik tarım işlerinde geçici iş ilişkisi kurulabileceğini düzenlemiştir. Mevsimlik tarım işleri için bu iş ne kadar devam ediyorsa o kadar süre ile geçici iş ilişkisi kurulabilecektir. Bu durumda da geçici iş ilişkisi ile çalıştırılabilecek işçi sınırlaması yapılmamıştır. İşyerinin ihtiyacı kadar geçici iş ilişkisi kurulabilecektir.

Mevsimlik olmayan ve fakat dönemsellik arz eden iş artışlarında da geçici iş ilişkisi kurulabilecektir. Öngörülen ve dönemsellik arz eden iş artışlarında geçici iş ilişkisi kurulması dört ay ile sınırlandırılmıştır. Dört ayın bitiminden itibaren yenilenmesi mümkün değildir.

Ev hizmetinde süre sınırı yok

Ev hizmetlerinde de süre sınırı olmaksızın geçici işçi çalıştırılabilmektedir. Bu noktada değerlendirilmesi gereken ev hizmetlerinin neler olduğudur. Ev hizmetleri evin gündelik işleri ile ilgilenen, eve yönelik faaliyetleri yürüten kişilerdir.

Temizlikçi, aşçı ve bahçıvanın durumu daha net iken, şoför, çocuk bakıcısı ve evde tedavi hizmeti veren hemşirenin durumu tartışmalıdır. Yargıtay bu konuda, aile bireylerini evden alarak alışverişe, şehir içinde gezmeye götüren, boş zamanında ev ve eklentilerinde zamanını geçiren şoföründe ev hizmeti yaptığını ve İş Kanunu kapsamında olmadığını kabul etmiştir. Buna karşın evde hastaya bakan hemşire ve çocuk eğiticisinin 4857 sayılı Kanun kapsamında olduğunu belirtmiştir. Bu hükmün uzantısı olarak geçici iş ilişkisi ile şoför çalıştırılabilecek ve fakat hemşire ve çocuk bakıcıları bu hüküm kapsamında geçici iş ilişkisi ile çalıştırılamayacaktır.

İş hacminin öngörülemeyen şekilde artması

İşletmenin günlük işlerinden sayılmayan ve aralıklı olarak gördürülen işlerde, iş sağlığı ve güvenliği bakımından acil olan işlerde veya üretimi önemli ölçüde etkileyen zorlayıcı nedenlerin ortaya çıkması hâlinde, işletmenin ortalama mal ve hizmet üretim kapasitesinin geçici iş ilişkisi kurulmasını gerektirecek ölçüde ve öngörülemeyen şekilde artması hâlinde de geçici iş ilişkisi kurulabilmektedir.

Bu üç durumda da geçici iş ilişkisi ilk seferde dört aya kadar kurulabilecektir. Geçici iş ilişkisi yenilemenin toplam süresi sekiz ayı geçmemek şartıyla en fazla iki kez yenilenebilecektir.

İlk seferde dört aydan az kurulan geçici iş ilişkisinin ilk dört aydan kalan süresi toplam yenileme süresi olan sekiz aya eklenmeyecektir. İşletmenin iş hacminin öngörülemeyen ölçüde artması durumuna işçi bazında da sınırlama getirilmiştir.

Bu kapsamda çalıştırılacak geçici işçi sayısı, işyerinde çalıştırılan işçi sayısının dörtte birini geçemez, ancak on veya daha az işçi çalıştırılıyorsa beş işçiye kadar geçici iş ilişkisi kurulabilir.