İşçinin çalıştığı sürenin yarısından fazlası, saat 20.00’de başlayıp 06.00’da biten zaman dilimine denk geliyorsa buna ‘gece çalışması’ adı verilir. Mevzuata göre işçilerin gece 7.5 saatten fazla çalıştırılmaları yasaktır.

Gece döneminde çalışma, işçilerin sağlığını etkileyebilecek bir durum olduğundan, bu dönemde yapılacak çalışmalar ayrı hükümlerle düzenlenmiştir. Genellikle vardiyalı çalışma düzeninde karşımıza çıkan gece çalışması, vardiyalı olmadan işin niteliği olarak da karşımıza çıkabilmektedir. Vardiyalı çalışmada işin kesintisiz devam etmesi nedeniyle işyerinin sürekli faaliyet göstermesi söz konusu iken, bazı işler niteliği gereği sadece gece yapılmaktadır. Gece çalışması ister vardiyalı çalışma düzeninden kaynaklansın, isterse işin niteliği gece çalışılmasını gerektirsin İş Kanunu’nun gece çalışmasına ilişkin 69. maddesine tabi olacaktır.

İş Kanunu’na göre gece en geç 20.00’de başlayıp, en erken 06.00’da biten dönemi ifade etmektedir. Bir çalışmanın yarıdan fazlası bu sürelere denk geliyorsa, ilgili çalışma bir gece çalışmasıdır. Yargıtay’a göre bir çalışmanın yarıdan fazlası gece dönemine denk geliyorsa, sadece gece dönemine denk gelen çalışma bölümü değil, bütün çalışma gece çalışması sayılacak, tüm süre gece çalışmasının kurallarına tabi olacaktır. Yargıtay incelemesine konu olan olayda 18.00- 08.00 saatleri arasında 14 saat işyerinde bulunan işçinin, iki saat ara dinlenmesi süresi düşüldükten sonra 12 saatlik çalışmasının tamamı gece çalışması sayılmıştır. İşçilerin gece 7.5 saatten fazla çalıştırılmaları yasaktır. Bu nedenle 7.5 saatten 12 saate kadar olan bölüm doğrudan fazla çalışma sayılmıştır. Yapılan bu fazla çalışma hukuka aykırı olsa da Yargıtay işçinin ücretinden mahrum kalmaması gerektiği amacıyla bu tür çalışmalara doğrudan fazla çalışma sonucunu bağlamaktadır.

İstisna olan sektörler

Gece dönemine, gece çalışmasında çalışma süresi üst sınırı olana 7.5 saate ve bu saatten fazla çalışma yasağına ilişkin kurallar hem vardiyalı çalışmalar hem de niteliği gereği sadece gece yapılan çalışmalar için geçerlidir. Dolayısıyla sadece gece işi yapan bir işçi de 7.5 saatten fazla çalıştırılamayacaktır. Fakat turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde işçinin yazılı onayının alınması şartıyla yedi buçuk saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir. Ayrıca zorunlu ve olağanüstü fazla çalışmanın söz konusu olduğu durumlarda da gece çalışması yedi buçuk saati aşabilecektir.

Vardiyalı çalışma

Vardiyalı çalışmada gece çalışması ayrıca düzenlenmiştir. Düzenlenmenin temel amacı işçinin sürekli aynı postada çalıştırılmasını engellemektir. Sürekli gece vardiyasının, işçinin sağlığını bozacağı açıktır. Kanunda gece ve gündüz işletilen ve nöbetleşe işçi postaları kullanılan işlerde, bir hafta gece çalışanın, ondan sonra gelen hafta gündüz çalıştırılması suretiyle sıraya konulacağı düzenlenmiştir. Gece ve gündüz postalarında iki haftalık nöbetleşme esası da uygulanabilir. Bu şekilde iki haftada bir vardiyanın değiştirilmesi zorunludur.

Yönetmelik ne diyor?

İş Kanunu’nun 69. maddesinde posta düzenlemesi yer alır. Diğer konular yönetmeliğe bırakılmıştır. Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik, postalar halinde çalışmada en az üç vardiyayı zorunlu kılmıştır. Gündüz olduğu gibi gece çalışmasında da 11 saatlik üst sınırı uygulayarak, iki vardiyalı düzenlemeler yasaktır. İstisnalar hariç ikili vardiya düzeni kurulamayacaktır.

Yönetmeliğe göre, işveren gece çalışması nedeniyle sağlığının bozulduğunu raporla belgeleyen işçiye, olanakların elverdiği ölçüde gündüz postasında durumuna uygun bir iş vermekle yükümlüdür.

Vardiyaların değişimi

Gece ve gündüz işletilen ve nöbetleşe işçi postaları çalıştırılarak yürütülen işlerde postalar birbirlerinin yerini alacak şekilde düzenlenir. Böylece en fazla iki iş haftası gece çalıştırılan işçinin, takip eden iş haftasında gündüz çalıştırılması zorunludur. Postası değiştirilecek işçi kesintisiz en az on bir saat dinlendirilmeden diğer postada çalıştırılamaz.

Hafta tatili zorunludur

Postalar halinde çalışmada da kesintisiz en az 24 saat olmak üzere hafta tatili kullandırılması zorunludur. İşçinin postalar halinde çalışması hafta tatili yapmamasının gerekçesini oluşturmaz. Fakat vardiyası gece biten işçinin takip eden günün aynı saatine kadar çalıştırılmaması şartıyla, işten gece ayrılmış olması hafta tatilinin kullandırılmadığı anlamına gelmeyecektir. Kanun yirmi dört saat esasını getirdiğinden, hafta tatili süresinin iki güne yayılması, kullandırılmadığı anlamına gelmeyecektir.