FİYAT ENDEKSLERİ SORULAR VE ÇELİŞKİLER
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2010 yılına ait fiyat endekslerini açıkladı. Buna göre tüketici fiyatları endeksi (TÜFE), bir önceki yıla göre, yıllık ortalama olarak yüzde 8.57, Aralık/2009 – Aralık/2010 12 aylık dönem itibarıyla yüzde 6.40 oranında artış göstermiştir.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2010 yılına ait fiyat endekslerini açıkladı. Buna göre tüketici fiyatları endeksi (TÜFE), bir önceki yıla göre, yıllık ortalama olarak yüzde 8.57, Aralık/2009 – Aralık/2010 12 aylık dönem itibarıyla yüzde 6.40 oranında artış göstermiştir. Üretici fiyatları endeksi (ÜFE) ise, yıllık ortalama olarak yüzde 8.52 oranında, 2009 Aralık ayına göre de yüzde 8.87 oranında artmıştır.
2009 yılında ise yine TÜİK verilerine göre TÜFE’de yıllık ortalama artış yüzde 6.3; aralık sonu itibarıyla 12 aylık artış yüzde 6.5; ÜFE’de ise değişim, yıllık ortalama ve aralık sonu 12 aylık dönem itibarıyla sırasıyla yüzde 1.2 ve yüzde 5.9 düzeylerinde idi.
Bu veriler karşısında şu sorular sorulabilir: 1) Enflasyon, krizi ölçmede hangi endeks daha anlamlıdır? 2) 2010 yılında bir önceki yıla göre hangi yönde değişim göstermiş; hızlanmış mı yoksa yavaşlamış mıdır? 3) TÜİK açıklamaları ne ölçüde tutarlıdır?
***
İki farklı endeks düzenlendiğine göre fiyat artışının enflasyon hızını ölçme açısından fiyat endeksleri farklı gruplar açısından anlam taşımaktadır. Tüketici fiyat endeksi, gıda, giyim, konut, sağlık, haberleşme, eğitim gibi ana harcamaları içerdiğinden, isminin de ifade ettiği gibi, tüketiciler açısından fiyat artış hızını göstermektedir. ÜFE, (Üretici Fiyat Endeksi) ise tarım-sanayi kuruluşları açısından anlamlıdır.
Yıllık enflasyon hızını ölçme açısından, yıl sonu – yıl sonu 12 aylık dönem itibarıyla hesaplanan fiyat artışı mı, yoksa yıllık ortalama fiyat artış hızı mı anlamlıdır?
Halk avcılığı yapacaksak ya da kendi görüşlerimizi, savlarımızı, haklı göstermek istiyorsak, hangi endeks işimize gelirse onu ölçü olarak alırız.
Doğrusu, yıllık ortalama artışı esas almaktır. Örneğin yıl başında fiyatlar yüzde 10 artsa, tüm bir yıl bu artış sürse, yıl sonuna gelindiğinde fiyatlar tekrar yılbaşı düzeyine gerilese, o yıl enflasyon, fiyat artışı olmamış mı sayılacaktır?
Analiz yaparken akış ve stok kalemlerini birbirine karıştırmamak gerekir.
***
Yıllık ortalama fiyat artış hızı enflasyon göstergesi olarak alındığında, 2010 yılında 2009 yılına göre, TÜFE’de yıllık ortalama artış hızı yüzde 6.3’ten yüzde 8.57’ye, ÜFE’de ise yüzde 1.2’den yüzde 8.52’ye yükselmiştir. TÜİK’in endekslerine bakılarak 2010 yılında enflasyon hızı düştü, enflasyon kontrol altına alındı gibi yargılara varmak aşırı gayretkeşlik gibi geliyor.
TÜFE’de 2009 yılına göre, 2010 yılında fiyat artış hızında yıl sonu 12 aylık dönem itibarıyla yüzde 6.5’ten hafifçe yüzde 6.4’e gerilemeye buna karşın ÜFE’de artışın ortalama olarak yüzde 1.2’den yüzde 8.52’ye, yıl sonu 12 aylık itibarıyla da yüzde 5.9’dan yüzde 8.87’ye yükselişin ekonomik açıdan bir açıklamasının yapılması gerekir. Bir ülkede üretici fiyatları, tüketici fiyatlarından niçin daha hızlı artar?
2010 yılında fiyatlar üzerinde döviz kuru baskısı olmamış, tersine USD ve Euro’dan (Avro) oluşan döviz sepeti TL’ye karşı değer yitirmiştir. Emekçi kesimin ücret talebinden kaynaklanan bir maliyet baskısı da yoktur. Ücretler reel olarak gerilemektedir.
ÜFE’deki gelişme, kâr marjlarının 2010 yılına göre arttığını, sermayenin katma değerde aldığı payın yükseldiğini göstermektedir.
Ekonomide önceki yıla göre canlanma görülürken, bu canlılık büyük ölçüde iç talepten kaynaklanırken talebin canlı olması nedeniyle kâr marjları yükselirken, tüketici fiyatlarında artış hızı yavaşlamaktadır?
Niçin TÜFE’de yıl sonu itibarıyla fiyat artış hızı yıllık ortalama hızının çok altında kalmaktadır? Bu sorulara yanıt verilmesi, bu çelişkinin açıklanması gerekir. Üretici fiyatları da hızlı artış gösterirken tüketici fiyatları da yılın on ayında bununla uyumlu gelişirken, yıl sonunda tüketici fiyat artışı birden duraklıyor, hatta gerileme gösteriyor. ÜFE ile TÜFE arasındaki makas açılıyor? Övgü düzenleyenlerin övünenlerin, bu çelişkilerin bir açıklamasını yapmaları gerekir.
ÜFE artarken, TÜFE’de birden son iki ayda duraklama, hatta gerileme olurken akla ücretleri baskı altına alma, enflasyon farklarını kısıtlama amacıyla mı bir düzenleme yapılıyor sorusu geliyor. Enflasyona göre düzeltme, enflasyon farkı ödeme, yıl sonu endeks düzeyine göre değil, yıllık ortalama fiyat artış hızına göre yapılmalıdır. 2010 yılında enflasyon 2009’a göre yavaşlamamış, tersine belirgin bir artış göstermiştir.
ÖZTİN?AKGÜÇ / CUMHURİYET GAZETESİ