Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan cumartesi günü Ordu’da düzenlediği mitingde Toprak Mahsulleri Ofisi’nin (TMO) 2022 ürünü kabuklu fındık alım fiyatını kilogram başına 54 lira olarak açıkladı.

Fiyat açıklandı, fakat kimse neyin fiyatı olduğunu anlayamadı. Tarım ve Orman Bakanlığı, TMO da dahil kimse böyle bir açıklama beklemiyordu ve herkesin kafası karıştı.

Fındık işini bilenler, üreticiler birbirlerine; “hangi kalite fındık kaç liradan satılacak.” Giresun kalite fındığın fiyatı ne kadar? Levant kalite fındığın fiyatı ne kadar? Sivri fındığın fiyatı ne kadar?” diye sormaya başladı. Fındığı bilmeyenler ise “geçen sene fındık 27 liraydı bu sene 54 lira oldu” diye yorumladı.

Erdoğan’ın fındık fiyatını açıklarken yaptığı konuşma

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın fındık fiyatına ilişkin konuşmasını bu yazıyı yazmadan önce bir kez daha dinledim. Konuşmasının deşifresini yaptım. Aynen şöyle:

“Biliyorum fındık lafını duyunca hepinizin heyecanlandığını, yerinizde duramadığınızı biliyorum. Türkiye, dünyanın en büyük fındık üreticisi. İhracatımızda da fındığın önemli bir yeri var. Sadece geçtiğimiz yıl dünyanın 122 ayrı ülkesine 2 milyar 300 milyon dolara yakın bir bedelle 344 bin tondan fazla fındık sattık. Ordu hem üretim alanı hem rekolte itibarıyla ülkemiz fındığının yaklaşık üçte birini ne yapıyor gerçekleştiriyor. Rekolte bakımından Samsun, Giresun, Sakarya, Düzce, Trabzon, Zonguldak gibi şehirlerimiz de Ordu’yu ne yapıyor takip ediyor.

Biz iktidara geldiğimizde fındığın alım fiyatı neydi biliyor musunuz? 1 doların altındaydı. Bu yüzden çoğu bahçe bakımsız kalmış, insanlar âdeta üretime küstürülmüştü. Şimdi biz bu rakamı 3 doların üzerine çıkardık. Bu yıl da küresel ekonomik krize ve ülkemizin yaşadığı sıkıntılara rağmen fındık üreticilerimize emeklerinin karşılığı olacak bir alım fiyatı vermek için tüm şartları zorladık.

İnşallah beklentimiz fındıkta rekoltenin geçen yılın da üzerine çıkmasıdır. Bugün açıklayacağımız fiyatla hem üreticinin gelirini artıracağımıza hem de ihracatımızı yükselteceğimize inanıyorum.

Toprak Mahsulleri Ofisimiz 2022 yılı alım sezonunda yüzde 50 sağlam iç esasına göre kabuklu fındığa kilogram başına Levanten (levant) kalite için ve bu arada Giresun kalite için malum iki ayrı fiyat var. Ama biz şimdi diyoruz ki alan destekli olarak ben burada bir rakam açıklıyorum. İnanıyorum ki inşallah sizlerde kabul edeceksiniz ve ortalamasını 54 olarak inşallah açıkladım. Hayırlı olsun bereketli olsun. Rabbim yar yardımcınız olsun.

Tabii yüksek randımanlı fındığın fiyatına 54’ün içinde iki de var. Anladınız değil mi bunu da bir yanlışlık olmasın. Sonra arkamdan konuşmayın ha.

Evet, alan bazlı ödeme, mazot ve gübre destekleriyle birlikte fındık alım fiyatımız inşallah bu şekliyle 2054 (54 lira demek isterken dili sürçtü) liraya ne yapıyor çıkıyor. Bu yılın fındık alım fiyatının ülkemize ve üreticilerimize hayırlı olmasını diliyorum.

Ve öyle alavere dalaverecilere filan sakın parayı kaptırmayın. Toprak Mahsulleri Ofisimiz tüm hazırlıklarını tamamlamıştır. Hasat ve kurutma işlemlerinin ardından inşallah fındıklar depolara girmeye başlayacaktır.”

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın geçmiş yıllardaki ve diğer ürünlerdeki fiyat açıklamasına ilişkin konuşmalarını dinlediğim için şunu söyleyebilirim ki, konuşmasını yaptığı promterda (önündeki camda yazılı bir metin) aslında Giresun kalite ve Levant kalite için iki ayrı fiyat olduğunu düşünüyorum. Fiyatı açıklarken alandaki yurttaşların heyecanlı bekleyişini izlerken promtera bakmadan fiyatı söyledi. Muhtemelen promter da alan bazlı destek, mazot ve gübre ile birlikte fiyat 54 liraya çıkıyor diye bilgi vardı. Çünkü tekrar promtera bakınca bu bölümü okudu. Diğer ürün fiyatları açıklanırken de her zaman önce fiyatı açıklar sonra desteklerle birlikte şu kadara çıkıyor diye ekliyordu.

Cumhurbaşkanı fiyatı ortalama 54 lira olarak söyleyince de sonrasında kimse düzeltemedi ve içinde desteklerinde olduğu bir fiyat açıklanmış oldu.

Fındıkta 3 kalite ve 3 fiyat var

Geçmiş yıllarda yine Cumhurbaşkanı tarafından fındık fiyatı açıklanırken Giresun kalite Levant kalite ve sivri fındık olmak üzere 3 ayrı fiyat açıklandı. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın açıklamasından sonra çok kısa bir sürede bazen dakikalar içinde Toprak Mahsulleri Ofisi hem fiyatı hem uygulanacak alım esaslarını, ödemelerin nasıl yapılacağını, fındık alım tarihlerini ve üreticilerin nasıl başvuru yapacaklarını içeren bir kamuoyu açıklaması yapardı.

Bu yıl Cumhurbaşkanı fındık fiyatını cumartesi günü açıkladı. Bu satırların yazıldığı pazar günü öğleden sonraya kadar TMO herhangi bir açıklama yayınlayamadı. Cumhurbaşkanı fiyatı açıklarken “Giresun kalite, levent kalite, ortalama fiyat” dedi. “Alan bazlı destekler, mazot ve gübre desteği” dedi. Yüksek randımanlı fındık için 54 liranın içinde 2 lira daha olduğunu söyledi. Hangi kalite fındığa ne fiyat verildiği tam olarak anlaşılamadı.

Bunun üzerine gözler Tarım ve Orman Bakanlığı’na, TMO’ya çevrildi. Oradan net bir açıklama beklendi. Ama bu satırlar yazılıncaya kadar böyle bir açıklama da gelmedi. Üretici “Ben fındığımı kaç liradan satacağım?” diye soruyor. Bu soruya kimse yanıt veremiyor.

Herkesin fiyat yorumu farklı

Cumhurbaşkanı tarafından açıklanan 54 liralık fiyat ile ilgili herkes farklı bir yorum yapıyor. Kimisi “Bu en kaliteli fındık olan Giresun kalitenin fiyatıdır” diyor. Kimisi “en yüksek randımanlı fındığın fiyatı” diye yorumluyor. Geçmiş yıllarda açıklanan fiyatta Giresun kalite ile Levant kalite fındık arasında 1 lira – 50 kuruş fark oluyordu. Geçen yıl Giresun kalite kabuklu fındık fiyatı 27 lira açıklandı. Levant kalite 26,5 lira ve sivri fındık fiyatı da 25,5 lira açıklanmıştı. Bu farklara bakarak açıklanan 54 liralık fiyat 2 lirayı düşürüp Giresun kalite 54, Levant kalite 52 lira diyenler de var. Bazıları ise Giresun kalite 52 lira artı 2 lira da desteklemeler eklenince 54 lira oluyor diye yorumluyor.

Sonuçta ortada bir fiyat ve çok farklı yorumlar var. Fındık alım fiyatı açıklandı ama kafalar çok karıştı.

Destekler dahil olunca belirsizlik artıyor

Ordu’daki miting sonrası Tarım ve Orman Bakanlığı ile TMO’dan bir açıklama olmadı. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın sosyal medya hesaplarında bir görsel paylaşıldı. Bu görselde de “Toprak Mahsulleri Ofisi 2022 Alım Sezonu, alan bazlı ödeme, mazot ve gübre destekleriyle birlikte fındık alım fiyatı kg başına 54 TL” bilgisi yer aldı. Altında da Erdoğan’ın imzası var.

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın hesabından bu paylaşım yapıldıktan sonra Tarım ve Orman Bakanı Vahit Kirişçi yine sosyal medya hesaplarından şu paylaşımı yaptı: “TMO’nun 2022 yılı fındık alım fiyatı, alan bazlı ödeme, mazot ve gübre destekleriyle birlikte kilogram başına 54 liraya yükseltilmiştir.”

Açıklanan 54 liralık fiyatın içinde neler var?

Alan bazlı ödeme, mazot ve gübre desteği var. Fındıkta 2021 yılı desteklerine bakıldığında gübre desteği dekar başına 4 lira. Mazot desteği dekar başına 18 lira. Alan bazlı ödeme ise dekara 170 lira. Bunların hepsi çiftçiye ayrı ayrı ödenirken ilk kez bu yıl fiyatın içerisine konuluyor. Bu arada bir hatırlatma yapalım bu destekler 2021 yılı ürünü destekleri. 2022 ürünü destekleri daha açıklanmadı. Açıklanmayan destekler de fiyatın içine sokularak daha büyük karmaşaya neden olundu.

Bu destekler dekar başına ödendiği için her çiftçi için ayrı ayrı fiyat hesaplaması mı yapılacak? Bu mümkün değil. Üretici açısından bakıldığında 20 dekar alanda fındık üretimi yapan çiftçi ile 2 dekar alanda fındık üretimi yapan çiftçi farklı fiyata fındık mı satacak? Birinin desteği daha yüksek birinin daha düşük olacak. Fiyat bağımsız olmalı. Destek alanın büyüklüğüne küçüklüğüne göre değişir.

Asıl önemli soru ise şu; üretici fındığını alıp TMO’ya götürdüğünde kendisine nasıl bir fiyatla ödeme yapılacak?

Üretici fındığını Ofis’e götürdüğünde “senin şu kadar dekar arazim var, işte mazot ve gübre desteğin şu kadar, alan bazlı gelir desteğin şu kadar hesapladık şimdi senin fındık fiyatı şu oldu” diye neredeyse kişiye özel fındık fiyatı ortaya çıkmış olacak.

Fındığı özel sektöre verenler bu destekleri nasıl alacak? Ofis’e fındık verenler destekler içinde olan bir fiyatla satış yaparken özel sektöre fındık satanların destekleri ne olacak?

Çok karmaşık bir durum bunun mutlaka açıklığa kavuşturulması gerekiyor. Fiyat açıklandıktan sonra üreticiler arayıp soruyor. Şimdi fındığın fiyatı ne kadar oldu?

Belirsizlik ve karmaşa alıcılara yarar

Yaratılan bu fiyat karmaşası özel sektörde de belirsizlik yaratacak. Bugüne kadar özel sektör TMO’nun fiyatına göre birkaç lira daha düşük fiyatla piyasadan alım yapardı. Fındık üretimi az olduğunda fiyatı yükseltirdi. Şimdi net bir fiyat olmayınca onlar neye göre alım yapacak?

Bu belirsizlik özellikle bazı fındık alıcılarına, tekellere yarar. Cumhurbaşkanı; “Alavere dalaverecilere filan sakın parayı kaptırmayın.” diye uyardı ama bu karmaşa onlara yarayacak. TMO’nun fiyatındaki karmaşadan yararlanarak fındığı daha düşük fiyattan alacaklar mutlaka çıkacaktır.

Üreticinin beklentisi en az 60 liraydı

Fındık fiyatı her zamankinden daha fazla politika malzemesi oldu. Fındık fiyatı 100 lira olmalı diyen de çıktı en az 4 dolar diyen de. Üreticinin beklentisi ise 60 -70 lira arasındaydı. Destekler hariç 60 lira olsa çiftçi istediğini almış olacaktı. Artan gübre, işçilik ve diğer maliyetler dikkate alındığında bu seviyedeki fiyat daha doğru olurdu.

Türkiye, dünyanın en çok fındık üreten ve ihraç eden ülkesi. Ama fındığı yönetemiyor. Fındıktan katma değer sağlayamıyor. Bu yıl fiyatta yaşanacak bu belirsizlik giderilmezse piyasa yine büyük ölçüde alıcılar, fındık tekellerine bırakılmış olacak.

Özetle, fındıkta fiyat açıklandı ama çok büyük belirsizlikler var. Yapılması gereken TMO’nun bu fiyat üzerinden üreticiye hangi kaliteye hangi randımanda ne kadar fiyat verileceğinin net olarak açıklanması gerekir.