COVİD-19’DAN en çok etkilenen kesimler arasında yaşlı nüfusun ve emeklilerin yer aldığı biliniyor. Bir yandan Covid-19 yüksek risk grubunda olmaları, bir yandan uzun süredir devam eden sokağa çıkma yasakları ve bir yandan da düşük emeklilik gelirleri nedeniyle en kırılgan toplumsal gruplardan birini emekliler oluşturuyor. 

 

Nitekim bu çerçevede Covid-19 ile ilgili alman ilk önlem paketi içinde emeklilere ilişkin bazı düzenlemeler yer aldı. Cumhurbaşkanı 18 Mart 2020’de koronavirüs değerlendirme toplantısı sonrası yaptığı millete sesleniş konuşmasında "En düşük emekli maaşını 1.500 liraya yükseltiyoruz" dedi ve emeklilerin bayram ikramiyesinin nisan ayı başında ödeneceğini açıkladı. Bugünkü yazımda emekli aylıklarını ele alacağım. En düşük emekli aylığı ne kadar? Emekli aylıkları artıyor mu, düşüyor mu? 

 

 

Bilindiği gibi uzun süre asgari ücret altında emekli aylığı alanların istisna olduğu iddia edildi. Bu yöndeki itirazlar sürekli reddedildi. Hatta somut rakamlar verilerek en düşük emekli aylığının asgari ücretin üstünde olduğu öne sürüldü. Örneğin dönemin MALİye Bakanı Naci Ağbal, Haziran 2018’de, en düşük SSK emekli aylığının Temmuz 2018’de 1570 liradan 1670 liraya çıkacağını açıkladı (ntv.com. iti 06.06.2018). O dönemde net asgari "ücret 1603 TL idi. Diğer bir ifadeyle Bakana göre en düşük sigortalı işçi emekli aylığı asgari ücretin üstündeydi. 

 

 

Oysa Nurcan Gökdemir’in 8 Haziran 2018’de BirGün’de yayımlanan SGK verilerine dayalı haberi, 5,5 milyon emeklinin asgari ücretin altında aylık aldığını ayrıntılı bir tabloyla gösteriyordu. Ancak SGK bu konuda veri açıklamaktan ısrarla kaçındı. Suskunluğunu korudu. Dahası bu konudaki veri taleplerini reddetti. CİMER aracılığıyla SGK’ye yapmış olduğum 08/02/2019 tarihli ve 1900362881 numaralı ve aylık aralıklarına ilişkin başvurum, aylık aralıklarına göre dağılımların özel bir çalışma gerektirdiği gerekçesiyle reddedildi. Oysa bu aralıkların SGK tarafından bilinmemesi mümkün değildi. SGK kamuoyunu bilgilendirme görevini yerine getirmekten kaçındı. Bugün emekli aylıklarına ilişkin veriler muamma niteliğini koruyor. 

 

 

Mart 2020’de emeklilere yapılacak aylık ödeme 1500 TL’ye yükseltildiğine göre, emekli aylıklarının bunun daha da altında olduğu kabul edilmiş oldu. Ancak SGK verileri bunu kabul etmek istemiyor. SGK’ye göre sigortalı işçilerin asgari aylığı 2020 Ocak-Haziran döneminde 2030 TL. Evet yanlış okumadınız. SGK tarafından açıklanan aylık istatistik bülteninde aynen böyle yazıyor. İstatistiklerin meta veri bölümünde başka bir açıklama yok. Ancak "asgari emekli aylığı" demek bir sigortalının eline geçen en düşük miktar demek. 

 

Her şeyden önce, bir an için bu veri doğru olsa bile 2030 TL’nin 2324 TL olan asgari ücretin altında olduğu çok net. Öte yandan asgari emekli aylığının 2030 TL olduğu iddiası gerçek dışıdır. İki nedenle: Birincisi devletin en üst kademesi en düşük emekli aylığının 1500 TL’ye yükseltildiğini daha yeni açıkladı. O halde SGK’nin açıkladığı asgari 2030 TL ne anlama geliyor? Denebilir ki "2030 TL emekli aylığıdır, gelir alanların, hak sahiplerinin, kısmi emekli aylığı alanların eline daha düşük miktarlar geçebilir. Bu nedenle 1500 TL aylıkların değil, gelirlerin alt sınırıdır." Oysa kazın ayağı öyle değil. İşte canlı bir örnek. Elimde yeni emekli olmuş bir SGK’lı işçinin (emekli işçi Ali Bey) aylık bağlama bilgileri var. Ali Bey 1995’te çalışmaya başlamış. 25 yıl boyunca toplam 7 bin 604 gün prim ödemiş ve Şubat 2020’de emekli olmuş. Şimdi sıkı durun! Emekli işçi Ali Bey’e ne kadar emekli aylığı bağlanmış? Tamı tamına 1515 TL! 60 TL de ek ödeme olmak üzere toplam 1575 TL. Evet Ali Bey’in kendisine 25 yıllık çalışması ve 7 bin 604 günlük prim ödemesi karşılığında asgari ücretin yüzde 33 altında emekli aylığı bağlanmış. Şimdi SGK’ye sormak lazım. Sizin kayıtlarınıza göre Ali Bey’in emekli aylığı ortada. Hani asgari emekli aylığı 2030 TL idi! SGK asgari emekli aylığı konusundaki hatalı istatistiki verileri bir an önce düzeltmeli ve kamuoyunu doğru bilgilendirmelidir. 

 

 

Ali Bey ve diğer işçi emeklilerinin aylıkları neden düşüyor? Aylıklar neden asgari ücretin çok altında? Bunun nedeni 1999 ve 2008 yıllarında yapılan iki sözde emeklilik reformudur. Bu reformlar ile aylık bağlama oranları düşürüldü, aylıkların alt sınırı kaldırıldı ve emekli aylıklarının milli gelir artışından yararlanmaları sınırlandırıldı. Böylece emekli aylıklarının kademeli olarak düşürülmesinin yolu açılmış oldu. 2008 "emeklilik reformu" tartışmaları sırasında yazdığım bir yazıda emekli aylıklarının asgari ücretin yarısına gerileyebileceğini yazmıştım. Maalesef gidişat bu yönde. Emekli aylıkları neden düşüyor? Bunu Ali Bey örneğinde rahatlıkla görebiliriz. Ali Bey’in 2000 yılı öncesi aylık bağlama oranı yüzde 70 idi, bu oran 2000-2008 arasında yüzde 60’a, 2008 sonrasında ise yüzde 42,2’ye gerilemiş. Aylık bağlama oranının yüzde 70’den yüzde 42’ye düşmesi nedeniyle Ali Bey 1500 TL civarında emekli aylığına mahkûm olmuş. Öte yandan 2000-2008 arası milli gelir artışının yüzde 100’ü emekli aylık hesaplamasında dikkate almıyordu. 2008 sonrasında ise bu oran yüzde 30’a düşürüldü. Böylece eski sisteme göre en az 2300-2400 TL civarında emekli aylığı alabilecek olan Ali Bey, şimdi 1575 TL emekli aylığı alıyor. İşte size müthiş emeklilik reformunun sonucu! Tekrar edeyim, emekli aylıkları düşmeye devam edecek ve asgari ücretin yüzde 35-40’ına kadar gerileyecek. 

 

 

Mart ayında yapılan açıklama ile en düşük emekli aylığının 1500 TL’ye yükseltildiği iddia edildi. Ancak bu bütün emekliliklerin aylık ve gelirlerinin 1500 TL’ye yükseltilmesi anlamına gelmiyor. Diğer bir ifadeyle 1500 TL asgari emekli aylığı sınır değil. Örneğin temmuz ayında bütün emekliler 1500 TL emekli aylık ve geliri üzerine zam almayacaklar. Emekli aylıkları 1500 TL’ye yükseltilmedi. 25 Mart 2020 tarih ve 7226 sayılı yasa ile emeklilere yapılacak ödemenin 1500 TL’den az olamayacağı hükmü getirildi. Eğer hesaplanan aylıklar 1500 TL’den az ise aradaki fark Hazine tarafından karşılanacak. 

 

Somutlarsak, aylıklar değişmedi. Aylıklar aynı düzeyde. Ancak emekli aylıkları Hazine tarafından 1500 TL’ye tamamlanacak. Bunun pratik anlamı ne? Örneğin emekli aylığı 1200 TL olan bir emekli, aradaki 300 TL’lik farkı Hazine’nin karşılaması nedeniyle artık 1500 TL alacak. Ancak aylığı 1500 TL olmadığı için emekli aylık zammını 1500 TL üzerinden değil 1200 TL üzerinden alacak. Temmuz 2020’de emekli aylıklarına gelecek zam 1500 TL üzerinden değil, 1200 TL üzerinden olacak. Esas aylık 1500 TL’ye gelinceye kadar 1500 TL’nin üzerinden zam alamayacaklar. Emeklilerin önemli bir bölümü uzun süre zam almayacaklar ve 1500 TL almaya devam edecekler, yerinde sayacaklar. Emekliler özellikle Covid-19 nedeniyle her açıdan ciddi risk altındadır. Emekli yoksulluğu çok ciddi bir tehlikedir. Bu nedenle en düşük emekli aylığı acilen asgari ücretten az olmamak üzere yeniden saptanmalıdır.