Türkiye’de dün milyonlarca kişi Cumhurbaşkanlığı ve 28. Dönem Milletvekilliği Genel Seçimleri için sandık başına gitti. Vatandaşlar yeni bir dönemin kapılarını aralamak için oy kullanırken, yeni dönemde gelecek ekonomi yönetimini zor bir tablo bekliyor.

Türkiye’de son yıllarda genel geçer ekonomi politikalarının dışına çıkılması ekonomik göstergelerde olumsuz bir tablo yaratırken yoksulluğun tırmanmasına neden oldu. Mevcut sistemde enflasyon, işsizlik, bütçe açığı ve cari açık artarken, büyüme rakamları da geriliyor.

Uzmanlar bu politikaların sürdürülemez olduğunun altını çizerken yoksulluk tırmanmaya devam ediyor. Faiz indirimleriyle başlayan yeni ekonomik modelde politika faizi 19’dan yüzde 8,5’e düşürülürken resmi verilere göre tüketici enflasyonu yüzde 85’e, üretici enflasyonu ise yüzde 157’ye kadar çıktı. Nisan ayında yıllık tüketici enflasyonu baz etkisiyle yüzde 43,68 seviyesine düşerken Türkiye en yüksek gıda enflasyonuna sahip beş ülkeden biri oldu. Birleşmiş Milletler Tarım ve Gıda Örgütü’ne(FAO) göre dünya’da gıda fiyatları 31 aydır gerilemesine rağmen Türkiye’de fiyatlar artmaya devam ediyor. Yüksek eflasyonla beraber yoksulluk artarken gelir dağılımı da bozuldu.

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) yayınladığı verilere göre en yüksek gelire sahip yüzde 20’lik grubun toplam gelirden aldığı pay, 2022’de bir önceki yıla kıyasla 1,3 puan artarak yüzde 48 oldu. Aynı dönemde en düşük gelire sahip yüzde 20’lik grubun aldığı pay ise 0,1 puan azalarak yüzde 6’ya geriledi. Öte yandan kişi TL’deki değer kaybı ve enlasyondaki artış rekor kırarken, kişi başına düşen milli gelir de erimeye başladı.

AK Parti’nin iktidara geldiği 2002 yılında 3 bin 608 dolar olan milli gelir, 2013 yılına kadar artarak 12 bin 582 dolar ile zirveyi gördü. Ancak kişi başına düşen milli gelir 2014’ten sonra özellikle de cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçiş ile erimeye başlayarak 2020 yılında 8 bin 600 dolara kadar düştü.

GENÇ İŞSİZLİĞİ YÜZDE 20’NİN ÜSTÜNDE

TÜİK mart ayına ilişkin işgücü istatistiklerine göre işsizlik oranı martta, şubat ayına göre değişim göstermeyerek yüzde 10 oldu. İşsizlik oranı erkeklerde yüzde 8,1 iken kadınlarda yüzde 13,8 olarak tahmin edildi. Martta toplam işsiz sayısı ise bir önceki aya göre 4 bin kişi artarak 3 milyon 508 bin kişi olarak kayıtlara geçti. TÜİK verilerine göre martta toplam işgücü bir önceki aya göre 41 bin kişi artarak 34 milyon 970 bin kişi olurken, işgücüne katılma oranı ise değişim göstermeyerek yüzde 53,6 olarak gerçekleşti. İşgücüne katılma oranı erkeklerde yüzde 71,9, kadınlarda yüzde 35,7 olarak açıklandı. Son 20 yılda en dikkat çeken artış genç işsizlikte görüldü. TÜİK’e göre 15-24 yaş grubunu kapsayan genç nüfusta işsizlik oranı ise martta bir önceki aya göre 0,7 puanlık artış ile yüzde 20,1’e yükseldi.

BÜYÜME DURDU

Son yıllarda uygulana ekonomi politikaları Türkiye’nin birçok alanda kayıp yaşamasına neden oldu. Ekonomi yönetimi büyüme kaydedildiği belirtse de Türkiye’nin emsallerinin gerisinde kalmasına neden oldu. 2007-2012 dünya ekonomik tablosuna göre Avrupa Biliği (AB) ve ABD toplamda yüzde 8,1 büyüme gösterirken, Türkiye ise aynı dönemde yüzde 21,1 büyümüş. Ancak o dönem emsal ülkeler Çin, Arjantin, Brezilya, Endonezya, G. Afrika, Hindistan, İran, Meksika, Rusya, Malezya gibi ‘Yükselen Ülkeler’ yüzde 55,4 büyüme kaydetmiş.

KARAR Gazetesi köşe yazısına göre ‘’Başarılı dediğimiz yıllarda bile emsal ülkelerin gerisinde kalmış durumdaydık. O 2002-2007 arası büyümenin yüzde 30,7’si kredileşmeden gelmiş ama 2007-12 arası dönemde kredileşme oranının büyüme içindeki payı yüzde 78,2’ye yükselmiş. Yani dikkat çektiğimiz nokta neymiş: Büyüyoruz ama sorunlu büyüyoruz. Aman dikkat… aman dikkat… Tarihler 2012. Şimdi 2023 yılındayız. Adeta 2012 yılını mumla aratıyorlar. Meğerse ne kadar da güzelmiş 2012 yılı. Bunu söyleyeceğim aklımın ucuna gelmezdi. Yani Türkiye’yi o kadar karanlık kuyuya soktular ki, 2012 yılını bahar diye hatırlar olduk’’ ifaderlerini kullandı.

CARİ AÇIK PATLADI

‘Düşük faiz cari fazla’ hedefiyle devreye alınan modelde Türkiye tarihinin en yüksek cari açığını verdi. Mevcut ekonomi politikalarıyla Türkiye 17 aydır cari açık verirken, her ay yeni rekor kaydediliyor. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) açıkladığı verilere göre Türkiye ekonomisi Mart ayında 4,48 milyar dolarlık cari açık verdi. 12 aylık cari açık ise 54,2 milyar dolar olarak kaydedildi. Şubat ayında 12 aylık cari açık 55,4 milyar dolarla 10 yılın zirvesini görmüştü.

Merkez Bankası verilerine göre, çekirdek gösterge olan altın ve enerji hariç cari işlemler hesabı ise 1,37 milyar dolar fazla verdi. Mart döneminde ödemeler dengesi tanımlı dış ticaret açığı 6,3 milyar dolar olarak kaydedildi. Hizmetler dengesi kaynaklı girişler ise 3,09 milyar dolar seviyesinde gerçekleşti. Bu kalem altında seyahat kaleminden kaynaklanan net gelirler 2,07 milyar dolar oldu. Öte yandan cari açık 2022 yılında 9 yılın zirvesine çıkarak rekor kırdı. TCMB verilerine göre Aralık 2022’de cari işlemler hesabı 5 milyar 910 milyon dolar açık verdi. Bunun sonucunda, 2022’de cari işlemler açığı 48 milyar 769 milyon dolar oldu.

PİYASALAR BUGÜNE ODAKLANDI

Seçim öncesinde hükümetin kuru baskılaması sonucu piyasalar son haftayı hareketli geçirirken, geride kalan seçim sonrası piyasalar bugüne odaklandı. Döviz kurlarının baskılanması sonucu Türkiye ikili kur sistemine geçerken aradaki makas açılmaya devam ediyor. Seçimden önceki son haftada bankalararası piyasa dolar/TL 19,60 civarında seyrederken Kapalı Çarşı’da 22 seviyesini aştı.

Yeni dönemde mevcut politikaların değişeceğine ilişkin beklentiler geçen hafta piyaların dalgalanmasına neden oldu. Borsa İstanbul’a ise seçim sonrasına ilişkin artan beklentilerle yabancı girişleri artarken, BIST’te işlem gören hisse senetleri haftalık bazda ortalama yüzde 8,9 yükseldi. Borsadaki rallinin lokomotifi olan bankacılık endeksi ise haftayı yüzde 26’yı aşan yükselişle bitirdi.

Türkiye’nin risk yıllık kredi risk primi (CDS) 50 puan gerileyerek 500 puanın altına düştü. Öte yandan altında yükseliş sürdü. Kapalıçarşı’da işlem gören 24 ayar gram altının satış fiyatı bu hafta yüzde 0,72 değer kazancıyla bin 267 liraya yükseldi. Ancak, altında da ikili fiyatlama hafta ağırlığını hissettirdi. Artan talebin etkisiyle Kapalıçarşı’da fiziki gram altının fiyatı bin 480 liradan haftayı tamamladı. Böylece altın fiyatlarında 213 liralık bir makas oluşmuş oldu.

EK BÜTÇE GEREKEBİLİR

Uygulanan ekonomi politikalarıyla Merkezi Yönetim Bütçesi’nde açık artarken uzmanlar yeni dönemde ek bütçe gerekebileceğini belirtiyor. Hazine’nin Kamu Özel İşbirliği (KÖİ), Kur Korumalı Mevduat’a (KKM) yaptığı ödemelerin yanı sıra seçim için muslukları açması bütçedeki açığın büyümesine neden oldu. Merkezi Yönetim Bütçesi seçim öncesi dört ayı kapsayan ocak-nisan döneminde Hazine, toplamda 417 milyar TL nakit açığı verdi.

Bütçe, Kahramanmaraş merkezli depremlerin yaşandığı şubat ayında 171,5 milyar TL açık vermiş ve bu rakam aylık bazda rekor olarak kaydedilmişti. Hazine’nin geçen yıl ocak-nisan döneminde 66,8 milyar TL, nisan ayında ise 43,7 milyar TL açık vermişti. Geçen sene ilk dört ayda 93 milyar TL olan Hazine’nin faiz harcamaları, bu yıl aynı dönemde 115,4 milyar TL’ye yükseldi. 2022’nin ilk dört ayında 82,3 milyar TL olan Hazine’nin net borçlanması, bu yıl aynı dönemde 286,8 milyar TL’ye yükseldi.

AÇLIK VE YOKSULLUK SINIRI ASGARİ ÜCRETİN ÜSTÜNDE

Ekonomi yönetiminin uyguladığı politikalar TL’de rekor değer kaybına neden olurken, açlık ve yoksulluk sınırının tırmanmasına neden oldu. TÜRK-İŞ’in açıkladığı verilere göre asgari ücret arasındaki makas açılarak bin 635 liraya yükseldi. Sendikanın açıkladığı verilere göre dört kişilik bir ailenin aylık gıda harcamalarını kapsayan açlık sınırı mart ayında 9 bin 590 TL iken nisanda 10 bin 135,50 TL’ye çıktı. Kira, fatura, eğitim, giyim, ulaşım gibi tüm giderlerini kapsayan yoksulluk sınırı ise Mart’ta 31 bin 240 TL iken Nisan’da 33 bin TL’ye yükseldi. Bekâr bir çalışanın aylık toplam yaşama maliyeti ise Nisan’da 13 bin 165 TL’ye ulaştı.

Böylece Ankara’da yaşayan dört kişilik bir ailenin sadece gıda için yapması gereken asgari harcama tutarı, bir önceki aya göre yüzde 5,67 oranında artmış oldu. Dört aylık değişim oranı yüzde 24,65 oranında olurken, son 12 aylık değişim oranı ise yüzde 90,38 olarak öne çıktı. 12 aylık ortalamalara göre değişim oranı yüzde 115,74 olarak hesaplandı. Et, tavuk, balık, yumurta, kuru baklagiller, yağlı tohum ürünlerinin bulunduğu grupta yüksek fiyat artışları yaşandı. Ortalamada ilk kez balık 140 TL’yi, dana eti 300 TL’yi, kuzu eti ise 350 TL’yi geçerek rekor kırdı, yumurtanın tanesi 3,5 TL’ye dayandı. Bir ayda balık, kuzu, dana, tavuk, yumurta fiyatı sırasıyla yüzde 9, yüzde 21, yüzde 25, yüzde 11, yüzde 3 zamlandı.