Geçtiğimiz hafta sonunda Elektrik Mühendisleri Odası Thorstein Veblen üzerine yararlı geçen iki günlük bir toplantı tertipledi.

Geçtiğimiz hafta sonunda Elektrik Mühendisleri Odası Thorstein Veblen üzerine yararlı geçen iki günlük bir toplantı tertipledi. Günümüzün iktisadi gidişatı ve onun sınıflar üzerindeki etkileri bağlamında Veblen’in fikirlerinin tartışılması ve Marx’ın görüşleri ile karşılaştırılması, sorunların anlaşılması ve çözümlenmesine ışık tutucu nitelikte idi. Bugün, Veblen ışığında son ekonomik krizin neoliberal politikalar açısından nasıl yorumlanması gerektiği konusunu özetle tartışmak istiyorum.

Neoliberal politikaların tek cümlede açıklanması; ileri düzeyde gelişmiş ülke sermaye dokusunun krizini aşmak için kendi belirlediği ve adına "piyasa" dediği kurallarla yerküreyi istila hareketidir. Günümüzde en ileri emperyalist yapısına ulaşmış olan kapitalizmin amentüsü Washington Uzlaşması’dır. Washington Uzlaşması’nın, tüm ekonomilerin her türlü kamusal denetimden azade olarak açılması, devletin ekonomiden çekilmesi, tüm işlemlerin hiçbir denetime tabi olmadan piyasaya terk edilmesi vb. malûm on emri, ileri ülke sermayelerine, (1) tüm yerküreyi istila etme; (2) ileri ülke devletleri de dâhil olarak, tüm devlet ve siyasal yapıları sermaye çıkarları doğrultusunda şekillendirme yetki ve özgürlüğü vermektedir. Burada artık ülke sınırları olmadığı gibi, kamusal müdahaleler de devre dışıdır. Bu sistemde tüm yönetim ekonomik ajanlarda, bunların içinde de en güçlüsü olan sermayededir. Başka bir deyişle, neoliberal uygulama kapitalizmin neoklasik anlayış çerçevesinde en saf hali olarak yorumlanabilir. Neoliberal uygulamaların başlangıcını 1980’ler olarak alırsak, aradan ancak 30 yıl geçmişti ki, kapitalizm üçüncü büyük çöküşünü yaşadı. Veblen’in bilimsel görüntü kazandırılmış olan neoklasik ekole güvensizliğine hak vermemek elde olmadığı gibi, Marx’ı unutmak ise asla olanaklı değildir!

2008 Krizi ile neoliberal politikaların çöküşü; bireyin rasyonel olduğu ve ekonomik kararlarında isabet kaydettiği, kamu müdahalelerinin bulunmadığı koşullarda piyasaların otomatik olarak dengeyi sağladığı, artık tarihin ve ideolojilerin sonlandığı, ekonomik krizlerin söz konusu olmadığı şeklindeki serbest piyasa yanlılarının tüm iddia ve görüşlerinin çöküşüdür. Dolayısıyla 2008 çöküşü salt neoliberal modelin çöküşünü değil, asıl olarak, sırçalı kule gibi algılanan neoklasik görüşün, yani kapitalizmin ana felsefesinin çöküşüdür.

Kapitalist sistemin çöküşünde tüm dünyada işsizlik ve yoksulluk yaygınlaşıp derinleşirken, nasıl oluyor da birkaç ufak kıpırdanış dışında toplu ve sermaye kesimini derinden sarsabilecek şekilde sosyal çalkantılar yaşanmamaktadır. İşte bu noktada Veblen’in bizi en çok ilgilendiren sosyo-psikolojik doku görüşü önem kazanmaktadır. Veblen’e göre, bireyi baskı altına alan ve böylece onu etkisizleştirerek sistemle uyumlaştıran günümüzün toplumsal kurumları ve kültür dokusu geçmiştekinden daha güçlü ve etkili bir şekilde çalışmaktadır. Sosyologların üzerinde durdukları sosyal sınıflar ve sınıf bilincinden çok farklı ve etkili olarak, psikologlar bireye kişisel ve sosyal aidiyet veren sosyalizasyon olgusu üzerinde durmakta I ar. Günümüzde büyük sermaye gruplarının elinde bulunan çok yönlü ve kanallı medyanın bireyler ve toplumlar üzerindeki baskıcı etkisi inkâr edilemez. Benzer işlev gören sosyal araçlar olarak, Althusser’in üzerinde durduğu "devletin ideolojik aygıtları" ve bu aygıtlar arasında özellikle de eğitim, aile, mülkiyet yapısı, hukuk sistemi, emekçi sendikaları, siyasal yapılar ve özellikle de siyasetçilerin dayandıkları dincilik ve tarikat-cemaat ilişkileri toplumsal zihniyet yapısının şekillendirilmesi ve denetlenmesinde fevkalade etkili olmaktadır. Ülkemizde medyanın para ve siyasal baskı ile, eğitim kurumlarının imam hatipleştirilerek, üniversitelerin yönetim kadrolarına hâkim olunarak, hukuk sistemi siyasal laştı rı I arak tüm toplumun zihinsel hapishanede baskı altına alınması karşısında aydın ve akademik örgütlerin sessiz kalması toplumun ahlaksal çöküşünü, bize hukuk ve demokrasi dersi vermeye yeltenen emperyalistlerin suskunluğu ise onların emellerini açıkça ortaya koymaktadır.