Çalışma hayatı 2022 yılında son derece yoğun bir gündeme sahne oldu… Asgari ücretten EYT’ye bir yılda çalışma hayatında neler yaşandı, gelin ayrıntılarıyla birlikte hatırlayalım…

Geride bıraktığımız 2022 yılının çalışma hayatı gündemi son derece yoğundu. Yıllar sonra asgari ücrette yılın ortasında yapılan ikinci artıştan tutun da hemen son günlerinde Cumhurbaşkanı tarafından açıklanan Emeklilikte Yaşa Takılanlar (EYT) için yaş şartının olmayacağı müjdesine kadar çok sayıda gelişme oldu. Bugünkü yazımda söz konusu gelişmeleri ele alarak tüm yılı özetlemeye çalışacağım.

1 – Kasvetli küresel

Tablo 2022 yılı, küresel salgın sonrası küresel ekonomiyi ve dolayısıyla küresel işgücü piyasasını zorlayan bir tabloya eşlik eden yüksek enflasyon, enerji ve gıda güvenliği şoklarının gölgesinde başladı. Yılın hemen başlarında başlayan Rusya- Ukrayna Savaşı ise küresel görünümü daha da kötüleştirdi. Yüksek küresel enflasyon ve bununla mücadele kapsamında özellikle Amerika ve Avrupa bölgesinde daha sıkı finansal koşullara gidilmesi, salgının devam eden etkisiyle Çin ekonomisindeki yavaşlama ve Rusya- Ukrayna savaşı gibi şokların vurduğu dünya ekonomisinin durumunu tanımlamak için Dünya Bankası ve Uluslararası Para Fonu gibi kuruluşlar ‘kasvetli ve daha belirsiz’ ifadelerini kullandı.

Küresel işgücü piyasasının ise güvencesiz çalışma biçimleri, kronik işsizlik, insana yakışır iş açığı, dijital ekonomiye uyum ve çalışan yoksullar gibi sorunlarla uzun zamandır başı dertte. Dahası, 2020 yılının ilk aylarından itibaren koronavirüs salgınından kaynaklanan şokun etkisi de tam olarak atlatılmış değil. Koronavirüs şokuna benzer şekilde, yakın gelecekte sosyo-ekonomik yaşamı çok boyutlu şekilde değiştirmesi beklenen bir diğer şok iklim değişikliği. İklim değişikliğinin bazı işlerin yok olması, ekonominin küçülmesi, üretkenliğin azalması ve göçün artması gibi işgücü piyasasını derinden etkileyen sonuçları olacağı tahmin ediliyor. Dolayısıyla, küresel işgücü piyasası gelecek yıllarda “yeni” zorluklarla baş etmeye devam edecek gibi görünüyor.

2 – Asgari ücrette büyük artış

Küreselde bunlar olurken Türkiye’de çalışanları korumak ve çalışma hayatının uzun zamandır çözüm bekleyen sorunlarına odaklanmak üzere 2022 yılı içinde önemli adımlar atıldı. İlk olarak 2022 yılının ilk Asgari Ücret Komisyonu’nda sosyal diyalog mekanizması işletilerek net asgari ücrette bir önceki yıla göre yüzde 50’nin üzerinde artış yapıldı. Yüksek enflasyon karşısında asgari ücretle çalışanların satın alma güçlerini koruyabilmek adına yılın ikinci yarısı için asgari ücret yeniden belirlendi. Temmuz ayı itibarıyla bu kez yüzde 30’luk bir artış söz konusu oldu. Geçtiğimiz hafta da 2023 yılı için geçerli asgari ücret tutarı açıklandı. Buna göre, asgari ücret 2023 yılında bir önceki yıl için yüzde 54,5 oranında artırılmış oldu. Öyle ki gerek Cumhurbaşkanı gerekse Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı gerekli olması halinde asgari ücretliler için 2022 yılında olduğu gibi bir ara düzenleme daha söz konusu olabileceğini de dile getirdiler.

Vergi dışı kaldı…

Ayrıca, asgari ücret 2022 yılında ilk kez vergi dışı kaldı. Yapılan düzenleme ile asgari ücret tutarından artık sadece sigorta primi kesintisi yapılıyor, gelir ve damga vergisi kesintisi yapılmıyor. Bununla birlikte, asgari ücretin üzerinde ücret alan çalışanların da asgari ücrete kadar olan ücret gelirlerin de vergi kesilmiyor. Böylece, yıllardır üzerinde önemli tartışmaların söz konusu olduğu bir konu daha çalışanların yararına çözülmüş oldu. Asgari ücretin vergi dışı kalması, asgari geçim indirimi uygulamasının da son bulmasını sağladı.

3- Çok uzun saatler çalışmaya devam ettik

Ekonomik Kalkınma ve İş birliği Teşkilatı’nın (OECD) Daha İyi Yaşam Endeksi verilerine göre, ücretli bir işte haftada 50 saat veya daha fazla, yani çok uzun saatlerle çalışanların oranı bakımından lider ülke Meksika’yı (yüzde 27), Türkiye (yüzde 25) takip etti. Her ne kadar son on yılda Türkiye’de ücretli işlerde çok uzun saatlerle çalışanların oranında bir düşüş görülmüş olsa da bu şekilde çalışmanın iş sağlığı ve güvenliği ile iş-yaşam dengesi açısından risk oluşturduğunu unutmamak gerekiyor.

4- Teşvik 2023’te devam edecek

29 Aralık 2022 tarih ve 32058 sayılı Resmî Gazetede yayımlanan Cumhurbaşkanı Kararına göre, 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanununun geçici 10. maddesi kapsamında uygulanan 6111 sayılı teşvikin uygulanma süresi 31.12.2023 tarihine kadar uzatıldı. Söz konusu teşvik, işe alınan ilave her bir sigortalı için geçerli olmak üzere işverenlere 6 ay ile 48 ay arasında değişen sürelerde sigorta prim teşviki sağlanmasına yönelik. Bu kapsamda, işçinin prime esas kazancı üzerinden hesaplanan sigorta primlerinin işveren hisselerine ait tutar, işsizin işe alındığı tarihten itibaren İşsizlik Sigortası Fonu’ndan karşılanıyor.

5- EYT’de yaş şartı olmayacak

Yılın son müjdesi ise uzun zamandır detayları beklenen emeklilikte yaşa takılanlara ilişkin “yaş şartı olmayacağına” ilişkin açıklama oldu. Cumhurbaşkanı tarafından yapılan açıklama emeklilik hakkının kullanılmasına herhangi bir yaş sınırının uygulanmayacağı yönünde. Bu anlamda, 2 milyon 250 bin kişinin düzenlemenin kapsamında olacağı öngörülüyor.

Şimdi tüm EYT’liler yılın ilk günlerinde ilgili düzenlemenin Meclis’e gelmesini bekliyor. Daha önce de yazdığım üzere, kapsama giren kişilerin e-devlet üzerinden koşulları sağlayıp sağlamadıklarını kontrol edebilmeleri mümkün. Dahası, doğum ve askerlik borçlanması için de e-devlet üzerinden başvuru yapılabiliyor. Eğer düzenleme Ocak ayında yasalaşırsa EYT’liler Şubat ayında emeklilik ile ilgili müracaatlarını da e-devlet üzerinden yapabilecekler. Şubat ayından itibaren de emekli aylıkları bağlanacak.

2023 yılının da çalışma hayatı, ülkemiz ve dünyamız için benzer müjdeler getirmesi dileğiyle, iyi seneler…