İşverenler bazen yıllık izne hak kazanmamış işçiye avans yıllık izin kullandırtabilir. Ancak yıllık izin, bir iş sağlığı ve güvenliği önlemidir. Bu nedenle yıllık izin kullanım kültürünün yerleştirilmesi, bunun parasal alacağa dönüşmesinin ancak istisnai bir durum olduğunun vurgulanması gerekir

Yıllık ücretli izin hakkı, İş Kanunu’nda işçinin bir yıllık çalışma süresini doldurmasına bağlanmıştır. İşçinin çalıştığı sürelere göre kullanacağı izin hakkı ise asgari olarak belirlenmiş, işçilere bu sürelerin üzerinde de izin hakkı tanınmasına imkan verilmiştir. Ayrıca bazen işverenler bir yılını doldurmayan çalışanlarına da avans izin kullandırabilmektedir. İşçi işveren ilişkilerinde avans izin kullandıktan ve fakat yıllık izne hak kazanmadan işçinin işten ayrılması veya arada bir anlaşma olmadan işçinin yasal hakkından daha fazla izin kullanması halinde sorun çıkabilmektedir. Bugünkü yazımda işçilerin yasal haklarının üzerinde izin kullanımlarında işverenin bu sürelere ait ücreti geri talep edip edemeyeceğini inceleyeceğim. Fakat öncesinde yıllık izne hak kazanma şartları…

En az bir yıl

İş Kanunu işçilere işyerinde bir yılını doldurmadan yıllık izin kullanma hakkı tanımıyor. İşçi bir yılını doldurduktan sonra ikinci yılı içinde hak kazandığı yıllık izni kanunun öngördüğü sisteme uygun şekilde kullanmak zorunda. İş Kanunu’muza göre; bir yıldan beş yıla kadar çalışmış işçiye 14 günden, beş yıldan fazla on beş yıldan az çalışmış işçiye 20 günden, on beş yıl ve daha fazla çalışmış işçiye 26 günden az izin verilemez. Belirttiğimiz gibi bu süreler asgari sürelerdir. İşveren isterse hedefleri tutturan işçilere ilave izin verebileceği gibi, toplu iş sözleşmesiyle daha uzun izinler belirlenebilir. 18 yaşından küçük ve 50 yaşından büyük işçilere ise 20 günden az izin verilemez.

Kanuna göre…

Yıllık iznin kullanımında kanun sadece süreleri değil, bunların ne şekilde kullanılabileceğini de düzenliyor. Bütün işyerleri için öncelikli ilke hak kazanılan yıllık iznin ilgili olduğu yılda kullanılması ve tamamen tüketilmesi. Çünkü amaç işçinin dinlendirilmesi olduğundan yıllık iznin tamamen kullandırılması düzenlenmiş durumda. Hatta bunu sağlamaya yönelik işverene tanınan önemli bir hak var, o da işverenin yıllık iznin tamamını kullandıracağı durumlarda, işçiyi yıllık izin kullanmaya zorlayabilmesi. Yıllık izin bölünmeyecekse, işçi yıllık iznin ait olduğu dönemi aşmamak şartıyla zorla izne çıkartılabiliyor.

Bununla birlikte işveren yıllık izni bölerek kullandıracaksa, işçi ile hem kullanılacak dönem, hem de süreler konusunda anlaşması gerekiyor.

Çünkü yıllık iznin bölünmesi tarafların anlaşmasına bağlı. Yıllık iznin bölünmesi de sınırsız bir hak değil, bir parçasının kesintisiz 10 gün olarak kullandırılması zorunlu. Geriye kalan süreler bölünebiliyor.

Avans izin mümkün

Belirtildiği gibi kanunda belirlenen izin sürelerini kullanabilmenin temel koşulu o işyerinde en az bir yıldır çalışmaktır. Bazen işverenler bir yılını doldurmayan çalışanlarına da çalışan memnuniyeti adına avans izin kullandırma yoluna gidebilmektedir. İşverenin işçiye peşinen yani bir yılı doldurmadan yıllık izin vermesi mümkündür.

Bu uygulama tamamen işverenin inisiyatifinde. Dolayısıyla, işveren istemezse bir yılı doldurmamış işçisine izin vermeyebilir. Bir yılı dolmadan işçisine izin veren işveren, işçisi bir yıl dolmadan işten ayrılırsa bu sürelere ilişkin ödediği ücretleri geri alma imkanının bulunup bulunmadığı tartışmalıdır. Yargıtay yakın tarihli verdiği bir kararında, “İşverenin işçiye kullandırdığı yıllık ücretli iznin hak edilenden fazla olduğu öne sürülerek karşılığında parasal iade talep etmenin yasal bir dayanağı yoktur” şeklinde hüküm kurdu. Avans izin de iş sözleşmesinin bir yıl dolmadan sona ermesi halinde fazladan kullanılan izin niteliği taşımaktadır. Karar doğrultusunda düşünüldüğünde işverenlerin ileride hak kazanılacak izinden düşürülmek şartıyla kullandırdığı avans izin uygulamasından vazgeçmeleri muhtemeldir. Çünkü avans izin uygulamasında amaç ek bir izin hakkı yaratmak değil, işçinin ihtiyacını gözeterek hak edilecek izni belirli sınırlarla erken kullandırmaktır.

Geri talep edilmesi…

Yargıtay kararında fazladan kullandırılan iznin parasal iadesinin talep edilmesinin yasal dayanağı olmadığını ifade etmiştir. Bununla birlikte avans izin, kötüye kullanılmadığı sürece temelinde işçinin lehine olan bir uygulamadır. Bu bağlamda taraflar arasında kurulan sözleşme veya geçerli olarak yürürlüğe konulmuş sözleşme eki niteliğinde bir belgede avans izin şartları belirtilmiş, işçinin bunu kabul ettiği açıkça anlaşılabiliyorsa, işverenin bu belgeye dayanarak işçiden kullandırdığı avans iznin erken sona erme nedeniyle karşılığının istenmesine olanak tanınması yerinde olacaktır. Aksine bir tutum işverenlerin bu yönde inisiyatif kullanmalarını engelleyecektir.

İzin kullanım kültürü

İşyerlerinin büyük bir bölümünde yıllık izinler birikiyor. İşçi eğer yıllık izinlerini kullanmadan ayrılırsa birikmiş bu izinlerin parasını işten ayrıldığı tarihteki ücreti üzerinden alabilir. Bu da işçilerde dahi yıllık izin kullanmama eğilimi yaratıyor. Fakat esas olan yıllık izinlerin hak edildiği dönemden sonraki yıl içerisinde tamamen kullandırılmasıdır. Yıllık izin bir hak olduğu kadar işçinin dinlendirilmesi açısından bir iş sağlığı ve güvenliği önlemidir. Bu nedenle yıllık izin kullanım kültürünün yerleştirilmesi, bunun parasal alacağa dönüşmesinin istisnai bir durum olduğunun vurgulanması yerinde olacaktır.