Kadınlara, çalışırken çocuk sahibi olma yolu olarak sunulan esnek çalışma biçimleri, araştırmalara göre çalışanlara yoksulluk ve yoksunluk getiriyor.

 Kamuoyunda “üç çocuk paketi” olarak bilinen ve kadın istihdamını arttıracağı iddia edilen yasal düzenlemelerin temelinde, bilindiği gibi “esnek çalışma” var. Söz konusu düzenlemelerle, doğum yapan kadınlara evden ya da kısmi çalışma ‘hakkı’, işverene ise doğum iznine giden kadının yerine özel istihdam büroları aracılığıyla geçici işçi kiralama imkânı tanınıyor.

Türkiye’de çocuk bakımının “kadınların işi” olarak görülmesi ve kamusal bakım hizmetinin verilmemesi nedeniyle, ev dışında çalışan kadınlar çocuk sahibi olduklarında büyük sıkıntı yaşıyor. Çocuğu olan ya da çocuk sahibi olmayı düşünen çok sayıda kadının bu nedenle ‘esnek çalışma’ biçimlerine olumlu yaklaştığı biliniyor.
Ancak araştırmalar, yurtdışı örnekler ve Türkiye’de esnek çalışmayı birebir yaşayan kadınların deneyimleri, esnek çalışmanın kadınlar için ‘olanak’ değil, ‘olanaksızlık’ kapısını araladığını gösteriyor. “Ev ve iş yaşamını uzlaştırma” amacı taşıdığı söylenen esnekleştirme, çalışanlara yoksulluk getiriyor. Anne olan kadına kısmi ya da evden çalışma imkânının tanınması kadınların yaşadıkları sorunlara yenilerini ekliyor. Sürekli örnek gösterilen Avrupa ülkelerinin deneyimleri de bunu gösteriyor.

SOSYAL GÜVENLİĞİ YOK
Pamukkale Üniversitesi Çalışma Ekonomisi Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Oğuz Karadeniz’in ‘Türkiye’de Atipik Çalışan Kadınlar ve Yaygın Sosyal Güvencesizlik’ araştırmasında, konuya ilişkin çarpıcı bilgiler yer alıyor. Araştırma, Çalışma ve Toplum dergisinde yer almış.
Çalışmaya adını veren atipik çalışma, tipik çalışmanın aksine, ‘zaman ve işyeri açısından esnetilmiş’ çalışma şekillerini içeriyor. Kadınların yaygın olarak çalıştığı bir istihdam şekli bu. Atipik çalışma, yeni düzenlemeyle yaygınlaştırılmak istenen kısmi süreli çalışma; geçici, yevmiyeli, kendi hesabına çalışma, evde çalışma ya da ücretsiz aile çalışması gibi tam süreli, güvenceli ve ücretli çalışma dışındaki çalışma şekillerini içeriyor.
Araştırmaya göre, Türkiye’de atipik çalışan kadınların büyük bir kısmı yoksul. Bu şekilde çalışan kadınların sosyal güvenlik haklarına erişmede çok ciddi sorunlar yaşadıkları görülüyor. Örneğin kısmi zamanlı çalışan bir işçi kadın, prim ödeme gün sayısını diğer işçiler gibi kolay dolduramıyor. Bu durum, doğum izni kullanan kadın işçinin yerine istihdam bürolarından kiralanacak ve en fazla altı aylığına çalışabilecek olan işçiler için de geçerli.

BİR ESNEK ÇALIŞMA ÖRNEĞİ
Yıllarca Bursa’da TAT Konserve fabrikasında çalışan Vacide Boşnak’ın yaşadıkları bunun en bariz örneği. Boşnak, TAT’ta tam 27 yıl çalışmış, ama sezonluk olarak, yani esnek biçimde. Asgari ücret karşılığı yılda bir aylığına çağırmışlar gitmiş; ertesi yıl üç aylığına çalışmasını istemişler, üç ay çalışmış. Sonrasında iş akti her seferinde askıya alınmış.
Boşnak, kadroya ancak 2007 yılında girebilmiş.
Boşnak’ın sigorta girişinin yapıldığı 1986 yılından bu yana ödenen prim gün sayısı, yalnızca 5 bin 300. “Bu şekilde çalışan bir kadının emekli olması imkânsız” diyor Boşnak. Yıllarca sezonluk çalıştıktan sonra Tek Gıda-İş sendikasının işyeri baştemsilcisi olduğunu, bu sayede işverenin kendisini işten atamadığını, 13 ay düzenli çalıştıktan sonra da kendisini kadroya almak zorunda kaldığını anlatıyor. Sendika da arkasında durunca, işçilerin yüzde 80’i kadın olan fabrikada kadroya girebilen ilk kadın Boşnak olmuş.
Depo sevkiyatında çalışıyormuş Boşnak. “30 kilolik kolileri taşıyordum” diyor. Ameliyat olduklarında dahi rapor alamadıklarını anlatıyor: “Rapor alamıyorduk, çünkü bizi bir daha çağırmamalarından korkuyorduk. İş güvencemiz yoktu. Hepimiz belimizden rahatsızdık. Diğer fabrikalardaki durum da farklı değildi.”
Boşnak’ın düzenlemelere gerekçe gösterilen “aile ve iş yaşamının uzlaştırılması” meselesine de itirazı var. Güvenceli ve düzenli bir işi olmayan kadınların özel hayatlarında da ciddi sorunlar yaşadığını belirtiyor Boşnak. Kendi yaşamından örnek veriyor: “Benim gibi esnek çalışan kadınlar, iş güvencesi ve ekonomik özgürlükleri olmadığından mutsuz oldukları evliliklerini sürdürmek zorunda kalıyorlar. Kocaları yapmadığını bırakmıyor, ama katlanmak durumunda oluyorlar. 3 ay-5 ay çalışıyorlar çünkü, hiçbir güvenceleri yok. Ben de bunu yaşadım.”
Boşnak, son olarak esnek çalışmaya itilen kadınlara sesleniyor: “10-20 yıl sonrasını da düşünmeli kadınlar. Esnek çalışmayla düşük ücretlerle yıllarca çalışacak, ama emekli olamayacaksınız. Biz kadınların bilinçli olması gerekiyor.”

***

Araştırmadan çarpıcı notlar

•Türkiye’de de dünyada da atipik çalışma sistemi, kendi içinde çalışanlar için yoksulluk üretiyor, sosyal güvenlik programları ise atipik çalışma programları ile çalışanlar için yeterli koruma sağlayamıyor, böylelikle yoksulluk çalışanın yaşlılık dönemine de transfer oluyor.
•İşte dünyadan bir örnek: Hükümet yetkililerinin sürekli örnek gösterdiği Fransa’da atipik çalışma çeşitlerinin artması, çalışan yoksullar sınıfını ortaya çıkarmış. Örneğin 1983 ile 1997 yılları arasında ortalama ücretin üçte ikisinden az gelir elde eden düşük ücretli işçilerin oranı yüzde 11,4’ten yüzde 15,1’e yükselmiş.
•ABD’de yapılan bir diğer araştırma ise, standart olmayan çalışma şekilleri ile birlikte, çalışanlar arasında kötü işlere maruz kalma oranının yükseldiğini ortaya koyuyor. Kötü işler olarak adlandırılanlar ise ücret düzeyi düşük, sağlık ve emeklilik yardımları sunmayan işler.
•Araştırmaya göre, atipik çalışma şekilleri çalışanların sağlığını da olumsuz yönde etkiliyor. Bu çalışma şekli, çoğu işçi için azalan iş güvencesi, düşük ücret ve işyerinde tehlikeli ve stresli çalışma koşullarını beraberinde getiriyor. İstihdam koşulları kötüleştikçe bireyin fiziksel ve ruhsal sağlığı olumsuz yönde etkileniyor.
•Atipik çalışan kadınların atipik çalışan erkeklere göre elde ettiği net ücret veya bağımsız çalışıyorsa kazanç miktarı daha düşük. Özel sektörde kısmi süreli çalışan erkeklerin yüzde 53,6’sı asgari ücretin yarısından az gelir elde ederken, söz konusu oran kadınlarda yüzde 70,4’e çıkıyor.
•2011 yılı resmi verilerine göre, yaşlılık halinde tam aylık almak için tam süreli çalışan sigortalının 240 ay, kısmi süreli çalışan sigortalının ise 654,5 ay çalışması gerekiyor. Bu da yaklaşık 54,5 yıla tekabül ediyor.
•Kısmi süreli çalışan işçi, kısmi aylık alabilmek için ise 490,9 ay, yani yaklaşık 41 yıl fiilen çalışmak zorunda. Sağlığında zaten düşük ücretle çalışan kısmi süreli çalışan kadın sigortalı, yaşlılığında da asgari ücretin yüzde 35’i oranında düşük bir yaşlılık aylığıyla geçimini sürdürmek zorunda kalıyor.