Kadınların işgücü piyasasından çekilmesinde ‘ev işleriyle meşgul olma’ gerekçesi gerilerken ailevi nedenlerle işgücünden uzaklaşan kadınların sayısı son beş yılda 1 milyondan fazla arttı. 15-34 yaş arasındaki kadınların yüzde 24,1’i ailevi nedenlerden eğitimi terk etti.

İktidarın şekillendirdiği ‘makbul kadın’ modeli, kadını kamusal hayattan çekip ev içine hapsediyor. Aileyi merkeze alan politikalarla kadının birey olarak değil, ‘eş’, ‘anne’, ‘bakıcı’ olarak tanımlandığı bir düzen kuruluyor.

Kadınlara dayatılan hayatta aileyi ihmal etmemek şartı ile çalışma hayatına katılım planlanıyor. İşi aile yaşamı ile uyumlaştırması beklenen kadınların eğitimden iş gücüne kadar hayatın her alanına katılımına en büyük engeli‘ ailevi’ gerekçeler oluşturuyor. Resmi istatistiklerde kadın, ailevi gerekçeleri daha fazla ifade ederken erkeklerde bu oran çok düşük kalıyor. Bu nedenle ailevi nedenler, bakım yükümlülükleri, aile baskısı, toplumsal cinsiyet rolleri ve destek mekanizmalarının eksikliği gibi görünmeyen ama belirleyici engelleri ifade ediyor.

TÜİK’in İşgücü Piyasasında Gençler adlı özel konulu araştırma sonuçlarına göre, 2024 yılında eğitimini yarıda bırakan veya bölüm değiştiren 15-34 yaş arasındaki gençlerin yüzde 22,5’i ekonomik nedenler, yüzde 17,2’si eğitim programının beklentisini karşılamaması, yüzde 14,1’i ailevi nedenlerden dolayı eğitimini yarıda bıraktığını beyan ediyor.

Kadınlarda ise eğitimi yarıda bırakmada en büyük neden aile. Eğitime devam etmeyen veya bölüm değiştiren 15-34 yaş arasındaki kadınların yüzde 24,1’i ailevi, yüzde 21,7’si ekonomik nedenlerden dolayı eğitimi terk ediyor. Erkeklerde ise eğitimini yarıda bırakma veya bölüm değiştirme nedenleri arasında ailevi nedenler yüzde 6,2 ile sondan ikinci sırada yer alıyor. TÜİK’in verilerine göre 2024 yılında bu yaş grubundaki 456 bin kadın ailevi nedenlerden dolayı okulu yarıda bıraktı ya da bölüm değiştirdi. Bir okul bitirmeyen veya lise altı eğitim seviyesinde olan 297 bin kadının eğitime devam etmeme gerekçesi de ailevi oldu.

İŞGÜCÜNDEN UZAKLAŞTIRIYOR
Benzer bir tablo, 15 yaş ve üzeri nüfus incelediğinde kadın işgücünde de görünüyor. Kadınların işgücü piyasasından çekilmesinde ‘ev işleriyle meşgul olma’ gerekçesi gerilerken ailevi nedenlerle iş gücünden uzaklaşan kadınların sayısı hızla artıyor. 2021’in ilk çeyreğinde işgücüne dâhil olmayan kadınların yüzde 44’ü ev işleriyle meşgul olduğunu söylerken bu oran 2025’in aynı döneminde yüzde 29’a kadar geriledi.

Ancak aynı dönemde ailevi nedenlerle işgücü piyasasından çekilen kadınların sayısında ciddi bir artış yaşandı. 2021 yılında ailevi ve kişisel nedenlerden dolayı işgücüne katılmayan kadınların yüzde 12 iken 2025 yılına gelindiğinde bu oran yüzde 17’ye yükseldi. İşgücüne katılmayan kadınların sayısının bu beş yıllık dönemde 407 bin kişi azalmasına rağmen ailevi nedenlerle işgücüne katılmayan kadınların sayısı 1 milyon 126 bin kişi arttı.

KARŞILIKSIZ BAKIM YÜKÜ
Ankara Üniversitesi’nden Doç. Dr. Emel Memiş, pandemi ile birlikte kadınların bakım yükünde dikkat çeken bir artış yaşandığını ifade etti. “Bu veriler, pandeminin işgücü piyasası üzerindeki etkilerinin Şubat 2020’de başlamasıyla birlikte, evde kalmak zorunda kalan kadınların çoğunun krizin etkileri nedeniyle işgücü piyasasına geri dönmenin zor ve zaman alıcı olduğunu gösterdi” diyen Memiş, COVID-19 döneminde evden çalışma fırsatının çoğunlukla vasıflı ve kayıtlı işlerle sınırlı olması nedeniyle birçok kadının işini tamamen kaybettiğini hatırlattı. Dönemin getirdiği belirsizliklere vurgu yapan Memiş, “Artan ev içi bakım sorumlulukları ve bunun sonucunda kurumsal bakım hizmetlerinin maliyetindeki artışla birleşince, bakım yükünü üstlenmek zorunda kalan kadınların işgücüne dönüşünü daha da yavaşlattı. Düşük gelirli ve güvencesiz işlerde çalışan kadınlar için bu durum, işgücü piyasasına erişimdeki eşitsizlikleri daha da derinleştirdi. Ayrıca, beş yıllık dönemde reel ücretlerin artan yaşam maliyetlerinin gerisinde kalması, küçük çocukları olan veya yaşlı ya da hasta bakımı gereken kadınların işgücüne katılmasını daha da zorlaştırdı. Ailevi nedenlerle işgücüne katılmayan kadınların oranındaki hızlı artış, büyük ölçüde bu faktörlerden kaynaklanmaktadır” ifadelerini kullandı.

Ekonomik kriz, yüksek enflasyon ve iyi çalışma koşulları sunan istihdam fırsatlarının azalması, iş bulma umudunu yitiren kişilerin sayısında da artışa işaret ettiğini belirten Memiş, şöyle konuştu: “Bu ortamda, kamuya ait çocuk bakım ve bakım hizmetlerinin genişletilmesi gerekirken, bu hizmetleri engelleyen siyasi önlemler, çocuk bakımı, yaşlı bakımı ve hasta bakımı gibi ailevi nedenlerle işgücünden dışlanan kadınların sayısını ve oranını daha da artıracaktır. Yukarıdaki rakamlara göre ailevi nedenlerle işgücüne katılamayan kadınların oranı beş yıl öncesine göre neredeyse iki katına çıkmış durumda; bu durum toplumsal cinsiyet eşitliği açısından son derece endişe verici bir tablo ortaya koyuyor.

Makroekonomik gelişme ve değişikliklerin sosyal maliyetleri göz ardı edildiği sürece, cinsiyet eşitsizliği derinleşecek ve uzun vadeli ekonomik ve sosyal sonuçlar doğuracaktır. Bakımı önceliklendiren ve destekleyen ekonomi politikaları ve toplumsal cinsiyet eşitliğine odaklanan istihdam stratejileri olmadan, bu eğilimi tersine çevirmek mümkün olmayacaktır. Dahası, bu koşullar altında doğurganlığı artırmayı hedeflemek gerçekçi olmayan bir beklentidir.”