Çiğ süt üreticileri uzun bir süreden beri artan yem fiyatları ve diğer girdilerdeki maliyet artışı nedeniyle zarar ediyor, süt ineklerini kesime göndermek zorunda kalıyordu.

Gıda Komitesi tarafından 16 Haziran 2021 tarihinde belirlenen ve Ulusal Süt Konseyi tarafından açıklanan litre başına 3 lira 20 kuruşluk çiğ süt referans fiyatı artırılmadığı için yetiştiriciler çaresizdi.

Bir süreden beri seslerini duyurmak için ciddi çaba gösteren üreticilerin baskısı ile 29 Kasım günü önce Gıda Komitesi toplandı. Hazine ve Maliye Bakanı Lütfi Elvan, Ticaret Bakanı Mehmet Muş, Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli ve ilgili bürokratların katılımı ile toplanan Gıda Komitesi, çiğ süt fiyatının belirlenmesi ve açıklanmasını Ulusal Süt Konseyi’ne bıraktı.

Aynı günün akşamı toplanan Ulusal Süt Konseyi Yönetim Kurulu, 3.5 saat süren toplantı sonrasında çiğ süt referans fiyatının litre başına 3 lira 20 kuruştan 4 lira 70 kuruşa çıkarılmasına karar verdi. Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından belirlenen litre başına 20 kuruşluk destekleme primi ise artırılmadı. Böylece çiğ süt referans fiyatı yaklaşık yüzde 47 oranında artışla 3,2 liradan 4,7 liraya yükselmiş oldu. Çiğ süt fiyatındaki bu artış inek kesimini durdurabilir mi?

Sabit fiyat yerine süt yem paritesi kriteri geldi

Bu soruya yanıt vermeden önce, Ulusal Süt Konseyi’nin çiğ süt referans fiyatını belirlendiği toplantıda alınan kararların detayına bakmakta yarar var. Ulusal Süt Konseyi, 10 yılı aşkın bir süreden beri çiğ süt fiyatını belirliyor. Çiğ süt referans fiyatı genellikle 6 aylık sürelerle sabit tutuluyordu. Bu süre zarfında yem başta olmak üzere artan maliyetler çiftçinin sırtına biniyor ve süt fiyatına yansıtılamıyordu.

İlk kez 2017 yılı sonunda Ulusal Süt Konseyi’nin belirlediği fiyata hükümet tarafından müdahale edildi. Gıda enflasyonunu artıracağı gerekçesi ile belirlenen çiğ süt fiyatı açıklanamadı. 31 Ocak 2018 tarihli Resmî Gazete ’de yayımlanan “Çiğ Sütün Sözleşmeli Usulde Alım Satımına İlişkin Yönetmelik” değişikliği ile çiğ süt fiyatı belirleme yetkisi Ulusal Süt Konseyi’nden alınarak Gıda Komitesi’ne verildi. Yeni uygulamada Gıda Komitesi fiyatı belirliyor, Ulusal Süt Konseyi ise bu fiyatı kamuoyuna açıklıyordu. Önceki gün yapılan toplantı ile çiğ süt fiyatının belirlenmesi ve açıklanması yeniden Ulusal Süt Konseyi’ne geçmiş oldu.

Ayrıca sabit fiyat yerine süt yem paritesine göre fiyat belirlenmesi kararlaştırıldı. Buna göre açıklanan litre başına 4 lira 70 kuruşluk çiğ süt alım fiyatı 1.1 paritenin altına düşerse konsey yeniden toplanacak ve fiyatı revize edecek.

Yapılan hesaplamalara göre şu anda 1 litre çiğ sütün maliyeti ortalama 4 lira civarında. Bu nedenle belirlenen 4,70 lira +20 kuruşluk destekleme primi ile birlikte litre başına 4,90 liralık fiyat yakın zamanda tekrar revize edilmesi gerekecek. Çünkü yem fiyatlarındaki artış devam edecek gibi görünüyor.

Parite ne demek?

Uluslararası kabul gören süt yem paritesine göre yetiştirici 1 litre süt sattığında bununla 1.5 kilo yem alabilmeli. Türkiye’de bu parite uzun yıllardan beri 1.3 olarak kabul ediliyor. Yani 1 litre süt ile 1.3 kilo yem alınması öngörülüyor. Ulusal Süt Konseyi önceki gün yaptığı toplantıdan sonra pariteyi 1.1 olarak deklare etti. Yani üretici 1 litre süt ile 1.1 kilo yem alamazsa konsey toplanacak ve süt fiyatını artıracak.

Üreticinin zarar etmemesi ve süt ineklerinin kesilmemesi için paritenin en az 1.3 olarak kalmalıydı. Amerika’da ve diğer bazı ülkelerde parite 2 civarında. Dolayısıyla süt hayvancılığının sürdürülebilmesi için Türkiye’de de süt yem paritesinin en az 1.3 olması gerekiyor. Üretici 1 litre süt ile 1.3 kilo yem alabilmeli.

Referans fiyat çiftçinin cebine giren para değil

Ulusal Süt Konseyi’nin açıkladığı fiyat çiğ süt için taban veya tavan fiyat değil. Referans fiyattır. Bu nedenle üreticilerin büyük bölümü açıklanan litre başına 4,7 liralık fiyattan sütünü satamayacak. Sütün büyük bölümü litre başına 4-4.3 liradan satılır. Bu nedenle çiğ süt fiyatında yapılan yaklaşık yüzde 47’lik artışa bakarak çiğ süt üreticisinin çok para kazanacağını düşünenler yanılıyor.

Yeme zam gelmezse fiyat iyi

Dövizdeki artış devam ederse ve yem hammaddelerindeki fiyat artışları sürerse yakın zamanda yem fiyatı zamlanır. Yeme zam gelince parite 1.1’in altına iner ve tekrar fiyat belirlenmesi gerekecek. Bu o kadar uzun bir zamanda olmayacak. Öyle görünüyor ki, bundan sonra Ulusal Süt Konseyi daha sık toplanacak, daha aktif çalışacak ve fiyat değişimleri daha çok yaşanacak.

Açıklanan çiğ süt fiyatı inek kesimini durdurur mu? sorusuna gelince gönül rahatlığı ile “evet, inek kesimi durur” diyemeyiz. Fakat üreticiye bir nefes aldıracağı kesin. Ulusal Süt Konseyi’nin litre başına 4 lira 70 kuruşluk referans fiyatı açıklamasından sonra konuştuğum birçok üretici, sosyal medyadan aldığım mesajlar üreticinin fiyattan memnun olduğu yönünde. Memnuniyet belirtildikten sonra kurulan ilk cümle, “yem fiyatları artmazsa fiyat iyi, yem artarsa hemen fiyata yansıtılmalı” oluyor genelde.

İçme sütü, yoğurt, peynir ayran, tereyağı zamlanacak

Çiğ süt fiyatındaki yüzde 47 oranındaki artış süt ürünlerine mutlaka zam olarak yansıtılacak. Süt sanayicileri, mandıralar aldıkları çiğ süte daha yüksek ödeme yapacaklar ve bu da üretim maliyetini artıracak. Ayrıca, enerji, ambalaj başta olmak üzere diğer girdilerdeki artışın faturası mutlaka fiyatlara yansıtılacak.

Bu nedenle içme sütü, peynir, ayran, yoğurt, tereyağı gibi süt ürünlerine yakın zamanda zam gelmesi bekleniyor.

Besiciler Unutulmasın

Çiğ süt referans fiyatındaki artış şimdilik üreticileri memnun etmiş görünüyor. Ancak, et hayvancılığı yapan besiciler için herhangi bir adım atılmadı. Besiciler 50 liranın üzerinde olan 1 kilo karkas eti maliyetinin altında satmak zorunda kalıyor. Süt hayvancılığında olduğu gibi besicilikte de en önemli sorun artan yem fiyatları.

Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli, haziran ayında Haber Türk televizyonunda katıldığı programda besicilerin maliyetin altında karkas et satmak zorunda kaldığını itiraf etmişti. O günden bu yana yem fiyatları defalarca arttı. Et fiyatı konusunda hiçbir adım atılmadı. Besicilerin yetiştiriciliğe devam etmesi için mutlaka ilave destek sağlanmalı ve zarardan kurtarılmalı. Özetle, et ve süt fiyatlarını önümüzdeki günlerde daha çok konuşacağız. Ulusal Süt Konseyi’nde atılan adımların devletin sağlayacağı desteklerle sürdürülebilir hale getirilmesi gerekiyor.