TÜİK işgücü ödemelerinin pastadaki payının 2024’te 5 puanlık artışla %37’ye çıktığını iddia etti.

Ciddi bir kemer sıkma politikasının uygulandığı 2024’te bu artış ne makro politikalar ne de somut verilerle uyumlu. Fiili işgücü ödemesi payı %30’un altında görünüyor.

TÜİK, Yıllık Gayrisafi Yurt İçi Hasıla (2024) verilerini açıkladı. TÜİK’e göre işgücüne yapılan ödemelerin cari gayrisafi katma değer (GSKD) veya pasta içindeki payı 2023 yılında %32,2 iken bu oran 2024 yılında %37 oldu. Böylece işgücü ödemelerinin payı 2009 yılı sonrası en yüksek düzeyine çıkmış oldu. Fonksiyonel (sınıfsal) gelir bölüşümündeki bu ciddi iyileşmeyi  (5 puanlık artış) destekleyen makro ekonomik gelişmeler yokken bu nasıl mümkün oluyor?

Bu artışın hayatın olağan akışına uygun olmadığını ve işgücü ödemeleri konusundaki somut ayrıntılarla da desteklenmediğini düşünüyorum. Bu veriler akla TÜİK’in enflasyon verilerinden sonra büyüme ve bölüşüm verilerinde de mi tutarsızlık var sorusunu getiriyor. Konu teknik gibi görünse de bölüşüm meselesinin ve ücret politikalarının esasıyla ilgili. O yüzden hayati öneme sahip. TÜİK’in bölüşüm verilerindeki tutarsızlıkla ilgili soru işaretlerim ve tahmini hesaplamam aşağıdadır.

ARTIŞI ÜCRET POLİTİKALARI DESTEKLEMİYOR

İşgücü ödemelerinin payının 2024’te 2023’e göre 5 puan artması hayatın olağan akışına pek uygun değil. 2024 yılında işgücü ödemelerinde böylesi bir sıçramayı destekleyecek makro ekonomik bir gelişme olmadı.  2023 ve 2024 yıllarını karşılaştıralım:

2023 yılında asgari ücrete iki kez zam yapıldı. Seçimler nedeniyle en düşük emekli aylıklarına Mart 2023’te ara zam yapıldı ve memur aylıklarına Temmuz 2023’te ciddi bir ilave ödeme yapıldı Öte yandan 2023 yılında yine seçimler nedeniyle yapılan EYT düzenlemesi sonucunda 2 milyona yakın işçinin emekli olması nedeniyle kıdem tazminatı ödemeleri yüzünden ciddi bir işgücü ödemesi artışı oluştu. Buna rağmen işgücü ödemelerinin payı yüzde 2023’te yüzde 32,2’de kaldı.

Oysa 2024 yılında asgari ücret sadece bir kez arttı. Emekliler ve memurlar için 2024 yılında ciddi bir artış olmadı. Buna rağmen işgücü ödemelerinin pastadaki payının yaklaşık beş puan artarak yüzde 37’ye çıkması anlaşılır değil. 2023 yılında 2022’ye göre işgücü payında bir artışın olmasının makul nedenleri var. Ancak bu payın 2024’te ciddi bir artışla sürmesini destekleyen makro ekonomik politikalar yok. Dahası 2024 yılı ücret gelirlerinin bastırılmasına dayalı bir ekonomi politikasının (kemer sıkma) izlendiği yıl.

SOMUT İŞGÜCÜ ÖDEMELERİ İLE UYUMSUZ

Denebilir ki makro ekonomik politikalara yansımayan artışlar uygulamada söz konusu. Bu durumda da işgücü ödemlerine ayrılan payı somut olarak hesaplamak mümkün. TÜİK’e göre GSKD içinde işgücü ödemeleri, muhasebe dönemi boyunca, girişim tarafından çalışanın yaptığı iş karşılığında, ayni ve nakdi olarak ödenen toplam karşılıklar olarak tanımlanmaktadır. Nakdi ya da ayni olarak ödenen maaş-ücretler ile işverenler tarafından çalışanlar adına ödenen sosyal güvenlik katkılarından oluşmaktadır. Kısaca kayıtlı-kayıtsız bütün işçiler ve tüm kamu görevlileri için yapılan brüt giydirilmiş personel maliyetinin tutarıdır işgücü ödemeleri. Dolayısıyla işgücü ödemeleri aşağıdaki şu kalemlerden hareketle hesaplamak mümkündür.

1- SGK kapsamındaki işçilere yapılan ödemeler (kamu işçileri dahil)

İşgücü ödemelerinin ana kelemi budur. detaylara SGK verilerinden ulaşmak ve bunlardan hareketle tahmini kayıtlı işgücü maliyeti hesaplamak mümkün. 2024 yılında ortalama prime esas kazanç (PEK) 36 bin 101 TL’dir Buna brüt giydirilmiş işçilik ödemesi diyebiliriz. Buna işveren sigorta paylarını ve diğer giderleri eklemek için yüzde 20’lik bir artış uyguluyoruz ve böylece brüt işveren maliyetini 2024 yılı için 43 bin 320 TL olarak buluyoruz. Bu miktarı 2024 yılındaki SGK kapsamındaki işçi sayısı ve 12 ay ile çarptığımızda yaklaşık brüt SGK’li işçi maliyetini buluyoruz.  Bizim tahminimize göre bu maliyet yaklaşık 8,6 Trilyon liradır. Nitekim TÜİK’in 2024 yılı Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistiklerine göre bu miktar 16,6 milyon ücretli çalışan için 7,9 trilyondur. Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistiklerinde toplam maliyet hesabında bazı sektörler dışarıda tutulduğu için benim bulduğum miktardan daha düşüktür.

2- Kıdem tazminatları vb. ödemeler

İşgücü için yapılan ödemenin bir bölümünü de yaşlılık aylığı ve başka nedenlerle işten ayrılmalar sonucu ödenen kıdem ve ihbar tazminatları oluşturuyor. Kıdem tazminatı ağırlıkla yaşlılık aylığı nedeniyle ayrılma durumunda ödenmektedir. Bunun dışında çeşitli nedenlerle kıdem tazminatını hak edecek şekilde ayrılanları da bu sayıya ekleyebiliriz. Ayrıca yıl içinde ödenen kıdem tazminatını da eklediğimizde işverenlerin kayıtlı işçiler için 2024 yılı boyunca işçiler için yaptığı toplam işgücü ödemesini buluyoruz. 2024 yılında 519 bin işçi yaşlılık aylığı almak için emekli oldu. Bir bu kadar işçinin de kıdem tazminatını hak edecek şekilde işten ayrıldığını kıdem tazminatlarının ödendiğini kabul ediyorum.  2024 yılı kıdem ve ihbar tazminatı maliyeti 1 milyon civarındaki işçi için 624 milyar TL olarak hesaplanmaktadır.

3- SGDP Kapsamında çalışanlar için yapılan ödemeler

Ülkemiz sosyal güvenlik sisteminin ilginç uygulamalarından biri emekli olup Sosyal Güvenlik Destek Pirimi (SGDP) ödeyerek çalışanların sayısının yüksekliğidir. Bunlar bir yandan emekli öte yandan işçidir. Ancak aktif sigortası işçi sayısına dahil edilmiyorlar. Bu nedenle onların maliyetini ayrıca hesaplamak gerekir. 2024 yılında 2,1 milyon SGDP kapsamında çalışan söz konusudur. Bunlar için yapılan işgücü ödemesini SGK kapsamındaki işçilerin PEK kazançlarından yüzde 50 daha yüksek hesaplıyoruz. Bu kapsamdaki işgücü ödemesini de 1 trilyon 640 milyar olarak buluyoruz.

4- Kamu görevlileri için yapılan ödemeler

İşgücü ödemeleri kapsamında dikkate alacağımız diğer kalem (kamu işçileri hariç) kamu görevlilere yapılan ödemelerdir. Kamu işçilerini SGK kapsamındaki verilerde yukarıda hesapladığımız için sadece memurlar ve sözleşmeli personele yapılan ödemeyi dikkate alıyoruz. Hazine ve Maliye Bakanlığının 2024 yılı bütçe gerçekleşmelerinden toplam ödemeyi ve SGK prim maliyeti bulabiliyoruz. Bu miktar 2 trilyon 615 milyar TL’dir.

5- Kayıt dışı işçilere yapılan ödemeler

Son olarak kayıtdışı sektörde çalışan işçilerin maliyetini hesaba katıyoruz. TÜİK’e göre ücretli kayıtdışı çalışanların oranı 3 milyon civarındadır. 2024 yılı asgari ücreti net 17 bin TL’dir. Kayıt dışı sektörde çalışanların ücretlerini 17 bin TL kabul ediyoruz ve böylece kayıt dışı çalışanlar için yapılan işgücü ödemesini buluyoruz.  Kayıt dışı çalışanların asgari ücretten daha düşük ücretle çalıştığının farkındayız ancak olası diğer maliyetleri dikkate alarak bu ödemeyi de yüksek miktardan hesaplıyoruz.  Kayıtdışı işçilere yapılan ödemeyi de 606 milyar TL olarak buluyoruz.

6- Çırak ve stajyerlere yapılan ödemeler

Çırak ve stajyerlere yapılan ödemeler bunlar işçi olmadığı için normal şartlarda işgücü ödemesi olarak kabul edilemez. Ancak uygulamada bu giderlerin de işgücü ödemesi kapsamında hesaplandığı biliniyor. Öte yandan çırak ve stajyer çalıştırma durumunda sağlanan çeşitli devlet destekleri de söz konusu. Ancak biz çırak ve stajyerlerinin asgari ücretin yüzde 30’u tutarında bir ödeme yapıldığını kabul ederek bir hesaplama yaptık. Çırak ve stajyerler için yapılan işgücü ödemesini de 137 milyar TL olarak hesapladık.

UÇURUM VAR!

TÜİK verileri ile gerçekler arasında uçurum var. İşgücü ödemelerini somut kalemler üzerinden gelir yöntemiyle hesapladığımızda TÜİK ile yaklaşık 7,5 puan ve 3 triyon liralık bir fark oluşuyor. Benim hesaplamalarıma göre toplam işgücü ödemeleri yüzde 30’un altında kalıyor.

Açıklama: İşgücü ödemeleri ve Gayri Safi Katma Değer verileri “Gayrisafi yurtiçi hasıla, gelir yöntemiyle cari fiyatlarla” tablosuna dayalıdır. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Yillik-Gayrisafi-Yurt-Ici-Hasila-2024-54187&dil=1

Diğer veriler, SGK, Hazine ve Maliye Bakanlığı verileridir. Emeklilik için ayrılanların Kıdem tazminatı 25 yıl üzerinden hesaplanmıştır, diğer işten ayrılanlar için kıdem ortalaması 5 yıl kabul edilmiştir.

Benim bildiğim başka bir işgücü ödemesi yok. İşgücü ödemeleri gelirin birincil dağılımda piyasa yapılan ödemelerdir. Gelirin ikincil dağılımı vergi ve transfer ödemeleri hariçtir.

Tabloda yer alan bu hesaplamaya göre 2024 yılı işgücü ödemelerini yaklaşık 11,7 trilyon olarak buluyoruz. Oysa TÜİK’e göre işgücü ödemeleri için ödenen miktar 14,7 trilyondur. TÜİK hesaplaması fiili durumdan yaklaşık 3 trilyon daha fazla görünüyor. TÜİK hangi işgücü kalemi için 3 trilyon lira daha ödeme yapıldığını ortaya koymak zorundadır.

TÜİK bu 3 trilyon liralık işgücü payının nerelere ödendiğini açıklamalıdır.  TÜİK verisiyle tek tek işgücü ödemeleri toplamından ortaya çıkan gerçek arasında uçurum vardır.  Fark küsurat kabul edilebilecek bir miktar değildir.

Özetle TÜİK’in 2024 GSYH verilerinde işgücü payını yüzde 37 olarak bulması aklıma yatmadı! Benim hesabım bu somut verilere ve politikalara dayalı. Elbette yanılıyor olabilirim. Koskoca TÜİK işgücü ödemeleri payını da hatalı hesaplayacak değil ya!

TÜİK’in nerede yanıldığımı somut kalemlerle ortaya koymasını bekliyorum. Benim tek tek resmi verilerden hareketle 11,7 trilyon lira olarak hesapladığım toplam işgücü ödemelerini nasıl 14,7 trilyon bulmuşlar? Benim naçizane hesaplamam bu. TÜİK hesabı nasıl yapıyor açıklamalıdır. Aksi halde hem GSYH verilerinde hem de bölüşüm verilerinde ciddi sapmalar söz konusu olacaktır.