Bitlis’teki TEKEL sigara fabrikası kapatıldı. Bir zamanların efsane sigarası Bitlis marka sigara artık üretilmiyor

Bitlis’teki TEKEL sigara fabrikası kapatıldı. Bir zamanların efsane sigarası Bitlis marka sigara artık üretilmiyor. Üretici bundan sonra kaliteli Bitlis tütünü yerine ucuz Amerikan tütünü üretmeye zorlanıyor. Tütünü tütün yapan, tohumu, toprağı, havası, mikro kliması ve üretim şartlarıdır. Bitlis  tütünü ekonomimiz için önemli, Bitlis için önemli, Bitlis’te topraklarında tütünden başka ürün yetişmeyen aileler için önemlidir. Tütün ekilen topraklarda alternatif ürün denemesi yapıldı. Elma ve kiraz ağacı dikildi. Başarı sağlanamadı.

Bitlis’te 26 bin aile tütün üretirdi. TEKEL’in Bitlis fabrikasında tütün işlenir ve sigara yapılırdı. Önce tütün üretimine kota geldi. 13.500 aile tütün üretimini bırakarak başka bölgelere göç etmek zorunda kaldı. 12.500 aile kota çerçevesinde yılda 5 bin ton Bitlis tütünü üretiyordu. TEKEL özelleştirildi. Bitlis yaprak tütün işleme tesisi ve sigara fabrikası kapatıldı. 600 çalışan işsiz kaldı. Bitlis tütününde yıllık üretim bin tona düştü.
Tek alıcı yabancı sigara fabrikaları. Onlar ise sözleşme ile tütün alıyor. Onlar Bitlis tütününe ilgi duymuyorlar. Bitlis Tütün Birliği Başkanı Maşallah Doymaz’dan aldığım bilgiye göre yabancı alıcılar bu yıl sadece 116 ton tütün için anlaşma yaptılar. Mukti’de 86 ton, diğer köylerde 30 ton Amerikan tütünü tohumu ile deneme üretimi yaptırıyorlarmış. Yabancı sigaracıların arayışı pahalı Ege tütünü yerine Bitlis’te ucuz Amerikan türü tütün ürettirmek.

Bitlis, Ecevit’in sigarası idi
Ben sigara içmem. Bitlisli değilim. Ama Bitlis tütününün ve sigarasının benim için ve benim çalıştığım dönemde Devlet Planlama TEŞKİLATı’nda çalışanlar için önemi büyüktür.
1960’ların başında Ankara’da Devlet Planlama TEŞKİLATı kuruldu. Odacısından müsteşarına topu topu 85 kişi idik. Ankara’da oturarak ülkeyi planlamıyorduk. Köy köy geziyorduk. Bitlis’e giden plancı arkadaşlardan bazıları TEKEL fabrikasında üretilen Bitlis sigarasından getirdiler. O yıllar solcu enteller ya Fransızların Goluvaz marka sigarasını ya da TEKEL’in Asker veya Birinci markalı sigaralarını içerlerdi.
Bitlis marka sigaranın tütününün kokusu o kadar beğenildi ki Ankaralı entel solcular Bitlis’ten başka sigara içemez oldu. Sigara sadece Bitlis yöresinde satılıyordu. Özel sipariş ile büyük paketlerle Bitlis’ten sigara getirtilmeye başlandı. Bülent Ecevit de Bitlis’e alıştı. Sigara içmeyen benim gibilerin bile arada sırada Bitlis tüttürdükleri görüldü.

Tütüne de üreticiye de yazık
Bitlis sigarasının paketi en adi ambalaj kâğıdındandı. Üzerine en iptidai matbaada yeşil fon ile baskı yapılmıştı. Ama tütünü diğer sigaralarınkinden farklı idi. Sigaranın dumanından etrafa mis gibi tütün kokusu yayılırdı. Unutmayınız o yıllar Türk halkının Amerikan sigarası ile tanışmadığı, o sigaraların tadına alışmadığı yıllardı.
Tekrar dönelim bugünlere ve de Bitlis’teki üreticilerin sorunlarına. Dr. Gülden Yazan isminde bir tütün uzmanının öncülüğü ile Bitlis’te Tütün Üreticileri Birliği kuruldu. Birlik, Bitlis tütününe ve tütün üreticisine sahip çıkacak.
Tütün üreticisi ciddi denetim altında. Kota yok ama sözleşme şartı var. Alıcı ile sözleşme yapan istenilen miktarda tütün üretebilir. Üreticinin kendi kullanımı için 50 kg’a kadar işlenmiş kıyılmış tütüne izin var, fazlası ticari sayıldığı için yakalandığında ağır para cezası uygulanıyor. Üretici tütünü tarladan evine taşırken, kıydırmaya, kıyıcıya götürürken jandarma üreticiyi kaçakçı olarak yakalıyor. Üretici ya para cezası ödüyor ya da hapis yatıyor.
Bitlis’in kıyılmış tütünü, sarma sigara tiryakilerinin arayıp da bulamadıkları tütün. Güneydoğu Anadolu’da ve Doğu sınırına komşu ülkelerde kıyılmış Bitlis tütününe
hele hele Bölükyazı ve Arıdağı tütününe büyük talep var.