Türkiye işgücü piyasasının en önemli sorunlarından biri kayıt dışı istihdamdır. Kayıt dışı istihdam, çalışanların yarınlarının çalınması anlamına gelmektedir.

Son 11 yılda alınan tedbirler ve hayata geçirilen teşviklerle kayıt dışı istihdam önemli düzeyde azaldı. 2005 yılında yüzde 49 olan kayıt dışı istihdam oranı, 2016 yılı itibarıyla yüzde 33,5’e ardından 2023 yılı için açıklanan son rakamlara göre yüzde 26’ya geriledi.

Kayıt dışılık oranında yaşanan gerilemenin önemli sebepleri var. Özellikle SGK’nın denetim fonksiyonunu arttırmış olması, konuyla ilgili denetime dayanan düzenlemelerin yapılması öne çıkan hususlar. Ancak bir başka önemli husus daha var ki, bu hepsinden daha önemli bir sebep olarak ortada duruyor. O da “5 puan sigorta prim indirimi”.

Kayıt dışı istihdamın azaltılması amacıyla 2008 yılından bu yana uygulanan çok önemli bir sigorta prim teşviki var. İşçi çalıştıran işverenlerinin ödemek zorunda olduğu yüzde 11 oranındaki malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası prim oranı; primlerini düzenli ödeyen ve SGK’ya prim borcu bulunmayan işverenler için yüzde 6 olarak uygulanıyor. Yani, devlet primini düzenli ödeyen ve sigortasız işçi çalıştırmayan bütün işverenlere 5 puan prim desteği sağlıyor. Bu teşvik bugüne kadar uygulanan en etkili teşvik olarak hayatını sürdürmekte. Son on yılda çok sayıda sigorta prim teşviki hayata geçirildi, bunların bir kısmı gerçekten istihdam artışı ve kayıt dışılığın önlenmesi için yararlı olurken bir kısmından yeterince yararlanılamadı veya istihdama olumlu etkisi ölçülemedi.

Prim oranları yüksek

Ülkemizde sosyal güvenlik sisteminin finansmanı çerçevesinde işverenlerden alınan primlerin göreceli olarak yüksek olduğu hep söylenmiştir. Gerçekten de OECD ülkeleri içerisinde Türkiye daima “en yüksek işveren sigorta primleri ödeyen ülkeler” kategorisinde hep ön sıralarda yer almıştır. 5 puan sigorta prim indiriminin hayata geçirildiği 2008 yılına kadar OECD ülkeleri içerisinde prim yükü bakımından birincilik daima Türkiye’nin olmuştur. 2008 yılından sonra toplam prim yükünde 5 puanlık azalış sayesinde üçüncü, dördüncü sıralara kadar bir düşüş yaşanmıştır. Ancak halen daha yüksek bir prim yüküyle işverenler karşı karşıya kalmıştır.

İndirim devam etmeli

Son günlerde SGK’nın aktüeryal dengesine dair birtakım endişelerin ortaya çıktığı bir gerçek. Bu endişeleri dile getirenler genellikle emeklilik sistemindeki son dönem değişikliklerin gelir – gider dengesini olumsuz etkilediğini ifade ediyorlar. Bu nedenle mevcut sigorta prim teşviklerinin azaltılması ve hatta kaldırılması yönünde fikir beyan ediyorlar. Bu yönde atılacak adımlar kanaatimizce bir çözüm olmayacak hatta prim dengesinin daha da bozulmasına neden olabilecek. Uygulamadan kalkan 17103 sayılı teşvik kanunu gençlerin ve kadın istihdamının artışına önemli katkıları olan bir teşvikti. İşletmeler çoğunlukla bu teşvikten yararlanabiliyordu. Bu sene devam eden 6111 sayılı kanun da istihdama olumlu etkileri olan bir teşvik sistemi. Umarım bu teşvik devam eder.

Ne var ki teşvik sistemimizde en etkili olan ve sonuç alınan ve bu yazımızın konusu olan “5 puan sigorta prim indirimi” uygulaması bugüne kadar uygulanan teşvikler içerisinde en etkili olanı. Bu teşvik uygulamasının da diğerleri gibi sonlanması yönündeki ifadeler kesinlikle doğru olmayacaktır. İstihdamı arttırmak, kayıt dışılığı azaltmak istiyorsak bu teşvik devam etmelidir. İşletmelerin önemli maliyet yükleri içinde olduğu bu dönemde bu teşvikin kaldırılması işsizliği arttırmaktan başka bir sonuç vermeyecektir.

Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu (TİSK), özellikle 5 puan indiriminin devam etmesi için önemli çalışmalar yapıyor. 14 Ağustos 2024 tarihinde Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz ile TİSK Yönetim Kurulu Başkanı Özgür Burak Akkol bu konuda bir görüş alışverişinde bulundu. Hükümete bu teşvik sisteminin önemi somut örneklerle anlatıldı. Akabinde, 16 Eylül’de Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Prof. Dr. Vedat Işıkhan ile İstanbul’da bir araya gelen Akkol, 5 puanlık SGK prim desteğinin önemi hakkındaki görüşlerini Bakan Bey’e de iletti. Umarım bu gelişmeler neticesinde bir değişiklik olmadan bu prim teşviki devam eder. İstihdam için, kayıt dışılığın önlenmesi için, işsizliği azaltmak için oldukça önemli.